Ik schrijf dit artikel vlak voor de Internationale Holocaustherdenkingsdag. Voor de familie van Valeriy en Lesya, evenals voor hun zoon Yuri, is deze dag heel bijzonder. Het herinnert hen aan een wonder en een goede keuze, die hun voorouders heeft gered. Rachel Weinblatt, de moeder van Valeriy, woonde in een klein dorp in Oekraïne toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. In 1942 werd het dorp bezet door nazi’s. ‘s Nachts werd een Duitse soldaat eropuit gestuurd om te kijken waar de Joden zich verstopten. Het was de bedoeling dat hij de volgende ochtend de Joodse inwoners van het dorp zou verzamelen en vermoorden.

Toen de soldaat het huis van de familie Weinblatt binnenging, raakte iets zijn hart. Hij waarschuwde hen voor het gevaar en diep in de nacht verliet deze Joodse vrouw met haar twee dochters het dorp. Het waren de oma, moeder en tante van Valeriy. Vijftig jaar later heeft Vitaliy geprobeerd om de Duitse soldaat die zijn moeder heeft gered te vinden, maar zonder succes.

Valeriy toont me zijn familiefoto’s en de stamboom die hij heeft gemaakt. De familie hield zich verborgen in het bos, totdat ze in evacuatie gingen naar Oezbekistan. Daar, ver weg van Oekraïne, werden Rachel Weinblatt en haar zus naar een kindertehuis gestuurd. Na lang proberen kreeg hun moeder een baan in hetzelfde kindertehuis. Zo zorgde de moeder van Rachel en Raya Weinblatt, net als de moeder van Mozes, in het geheim voor haar eigen dochters. Niemand wist waarom ze zoveel empathie had voor deze twee meisjes.

Na de Holocaust kwam het gezin terug naar Oekraïne. Het oorspronkelijk Oostenrijk-Hongaarse stadje Ugniv, dat officieel de titel heeft van het kleinste stadje van Oekraïne, had in de 19de eeuw een heel andere bevolkingssamenstelling dan vandaag: 1500 Joodse burgers en 1500 Duits-Oostenrijkse-Oekraïense burgers. Na de pogroms en de Holocaust was het aantal Joden in Ugniv gedaald tot 0. Tot het moment in de jaren zestig, toen Rachel, de moeder van Valeriy, samen met haar man en hun zoon, naar dit afgelegen stadje ver aan de Poolse grens kwam.

Zoals in elk klein dorp of stadje, waar iedereen elkaar kent, kwamen mensen er al snel achter dat hun nieuwe buren ‘vreemd’ en ‘anders’ waren. Rachel werkte als accountant. Ze was nauwkeurig en ijverig en ze werd zelfs een aantal keer bekroond als de beste werknemer. Maar toen het bedrijf iemand moest ontslaan, kozen ze ervoor om Rachel te ontslaan en moest ze op zoek naar ander werk. De kleine Valeriy was voor de lokale kinderen ‘die Jood’. Valeriy droomde ervan om dierenarts te worden, maar zijn ouders hadden geen geld voor een studie. Na het afronden van de middelbare school ging hij in een fabriek werken.

Toen ik voor het eerst de familie van Valeriy en Lesya sprak in Oekraïne, enkele maanden voordat ze Aliya maakten, vroegen ze mij om het woord ‘Israël’ of ‘Jood’ niet te gebruiken in het bijzijn van hun vijf jaar oude zoon Yuri. “Hij kan in de kleuterschool worden geslagen door andere kinderen als ze ‘Jood’ of ‘Israël’ horen.”

Nu zit Yuri op een Joodse Israëlische kleuterschool en niemand zal hem hiervoor durven te slaan! Yuri is een gelukkige kibboetsjongen. Terwijl zijn ouders Hebreeuws studeren, leert Yuri om te fietsen en kent hij inmiddels elk pad in de kibboets.

Valeriy is een stap dichter bij zijn droom gekomen om dierenarts te worden. Elke week helpt hij als vrijwilliger in een dierenkliniek in Afula. De weg is nog wel lang – hard studeren, eerst een technicus worden en daarna hopelijk een arts! Maar Vitaliy gelooft dat ze de beste beslissing al hebben genomen; ze zijn nu eindelijk thuis!

Christenen voor Israël heeft ver gereden, naar het afgelegen stadje Ugniv, om het gezin naar het consulaat te brengen en vervolgens naar het vliegveld. De dag voor hun vertrek hebben Valeriy, Lesya en Yuri overnacht in de schuilplaats, vlakbij Kiev.

Valeriy praat graag over Ugniv, zijn geboortestad. Tijdens het avondeten in de schuilplaats vertelde hij veel over zijn familiegeschiedenis en de geschiedenis van Ugniv. De enige plek die herinnerde aan het Joodse erfgoed van de stad was een oude Joodse begraafplaats. Maar de lokale bevolking besloot om de stenen uit de graven weg te halen, om ze te gebruiken voor de bouw van nieuwe gebouwen. De begraafplaats werd officieel verbouwd tot een parkeerplaats. Lokale burgers hebben de grafstenen meegenomen voor gebruik in hun huis. Er is letterlijk geen spoor meer over van het Joodse verleden in de stad. En nu heeft ook de laatste Joodse familie de stad verlaten.

Kolya, één van de chauffeurs van Christenen voor Israël in Oekraïne, was de laatste persoon die het gezin vergezelde naar de luchthaven Borispol, waar hij hen een knuffel gaf en ze uitzwaaide. Valeriy, Lesya en Yuri verlieten Oekraïne met de woorden uit Jesaja 43:5 “Wees niet bang, want ik ben met je. Ik haal je nakomelingen uit het oosten terug, uit het westen breng ik jullie bijeen.”