Sluiten

Zoeken.

‘Zes miljoen Joden kunnen dit niet navertellen’

Door Ruben Ridderhof - 

31 oktober 2017

1201-jacques-en-Ina-Aldewereld

Jack en Ina Aldewereld. - Foto's: CvI

In 1943, midden tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in Amsterdam-Oost Jacques Aldewereld geboren, de jongste telg van een Joods gezin. Van het drama dat zich kort na zijn geboorte afspeelde, had hij geen weet. Nu puzzelt hij de geschiedenis van zijn redding in het Limburgse Brunssum aaneen. En eert hij allen die daarbij betrokken waren.

Op zeven hoog hebben Jack en Ina Aldewereld een prachtig uitzicht over het stadje met zijn vele knusse wijkjes van mijnwerkershuisjes. Na binnenkomst is er eerst koffie met vlaai. “Ik heb een heel programma voor u”, waarschuwt de 74-jarige Aldewereld me. “Ik wil dat u ziet wat hier in Brunssum allemaal is gebeurd.”

Gangelt

Maar de eerste stop op het programma ligt op tien minuten rijden van Brunssum. Net over de Duitse grens in Gangelt. Voor het gemeentehuis toont Aldewereld me twee monumenten die iedereen die het gemeentehuis in- en uitgaat wijzen op de noodzaak om op een waardige wijze om te gaan met de slachtoffers van het naziverleden. Ook stoppen we bij Stolpersteine die in Gangelt zijn gelegd.

Niet één van de onderduikers in Brunssum is ooit gepakt. Allen hebben zij het overleefd

“Je leest wel dat het antisemitisme weer opleeft, maar ik wil dat je je beseft dat er tegenwoordig heel veel Duitsers zijn die zich inzetten om de gedachtenis aan de Holocaust levend te houden, opdat het zich niet herhalen zal.” Het blijkt een prelude op de boodschap die Aldewereld door heel zijn verhaal heen lijkt over te dragen: goede mensen vind je overal, ook op plaatsen waar je ze niet vermoedt.

Elastieken huis

Terug in Brunssum parkeert Aldewereld zijn auto bij de begraafplaats. Helemaal in de hoek ligt een graf van de familie Vermeer. Deze familie speelde een belangrijke rol binnen het verzet in Brunssum. Als we even later stoppen bij het huis waar de familie woonde, vertelt Aldewereld: “Dit noemden ze ook wel het ‘elastieken huis’. De gereformeerde Vermeer had zelf een gezin met wel tien, elf kinderen. En toch was er altijd plek voor onderduikers in dit huis. Veel Joodse kinderen die in Brunssum een veilig onderkomen vonden, kwamen hier aan en vonden via dit huis elders in de stad een onderduikadres. Ook Aldewereld zelf is hier waarschijnlijk als baby in huis geweest.

Aldewereld vertelt: “Op een dag vielen de Duitsers tijdens een razzia een huis binnen aan de Venweg. De onderduikers waren het huis uit gevlucht, maar een van hen, een jongetje, had zich verschanst in het toilethuisje achterin de tuin. Toen de soldaten daar keken, wilde een van hen hem doodschieten. Maar de ander hield hem tegen: ‘Als jij dit jongetje doodschiet, schiet ik jou dood.’ En ze lieten het jongetje ontsnappen. Er waren ook toen heel veel goede Duitsers.”

Internationaal transportbedrijf

Een grote muurschildering herinnert aan internationaal transportbedrijf van de gebroeders Van Bree. “De familie Van Bree was zoals dat toen heette ‘rood’”, vertelt Aldewereld. Dat paste toen nog niet zo tussen de andere bewoners van Brunssum. De familie had geen contacten met het verzet. Maar dat betekende niet dat dit transportbedrijf – dat voor die tijd uitstekende sociale voorzieningen voor zijn chauffeurs had en veel van de kolen uit de mijnen van Brunssum vervoerde voor de nazi’s – geen rol speelde. Integendeel.

Volgens Aldewereld kenden de chauffeurs van Van Bree geen rit uit Amsterdam waarop geen onderduikers werden vervoerd. Het was de levenslijn van onderduikers tussen Amsterdam en Brunssum. Ook bij Van Bree zelf in huis zaten onderduikers. Overdags hielden ze zich schuil in het huis, waar ze zich achter luiken en schotten konden verschuilen. Als het donker werd, werden ze met lichtsignalen uit het Schutterspark geseind of het veilig was daar de benen te strekken en wat buitenlucht in te ademen.

Hij werd natuurlijk met de nek aangekeken. Zo’n verrader. Maar na de oorlog bleek z’n huis ook vol onderduikers te hebben gezeten.

Daar, aan de rand van het Schutterspark, stond het Brunssumse pomphuis. Als we door het hek bij een klein monument het gebouw, dat tegenwoordig dienst doet als feestlocatie, bekijken, vertelt Aldewereld: “Vanwege de belangrijke functie, werd het gebouw goed bewaakt door de Duitsers. Toch slaagden Jo en Anna Broers, die als beheerders in het pomphuis woonden, erin om onopgemerkt tientallen onderduikers te herbergen. Die leefden grotendeels op de vloer, zodat de Duitse patrouilles hen niet zouden zien als ze naar binnen keken.”

Wonderlijk succes

Het verzet in Brunssum was wonderlijk succesvol. “De Duitsers hadden wel vermoedens dat hier veel onderduikers zaten. Er zijn meerdere razzia’s geweest. Maar niet één van de onderduikers in Brunssum is ooit gepakt. Allen hebben zij het overleefd.”

We rijden door een pittoresk mijnwerkersbuurtje. Bij een wit huis wijst Aldewereld: “Hier woonde een man die zich aansloot bij de Duitse Kriegsmarine. Hij werd natuurlijk met de nek aangekeken. Zo’n verrader. Maar na de oorlog bleek z’n huis ook vol onderduikers te hebben gezeten. Doordat hij bekend stond als ‘betrouwbaar’ bij de Duitsers, sloegen ze zijn huis altijd over bij razzia’s.”

Gedenken

We eindigen de tocht bij het monument in het Vijverpark in het centrum van Brunssum. Aldewereld speelde bij de totstandkoming van dit monument een voortrekkersrol. Maar niet alleen daar. Door heel Brunssum staan kleine gedenkplaquettes aan de heldendaden van het verzet die hier zoveel Joodse levens redden. Aldewereld is actief bij het gedenken en krijgt volle medewerking van een enthousiast gemeentebestuur en welwillende burgers. De 4 mei-herdenkingen zijn jaarlijks een groots evenement.

Nog altijd puzzelt Aldewereld zijn geschiedenis bij elkaar. Maar het gedenken en eren van zijn redders lijkt zijn levensmissie. “Zes miljoen Joden kunnen dit niet navertellen, daarom doe ik het maar. Ik hoop dat u nu een idee heeft van wat hier allemaal is gebeurd.”

Een muurschildering herinnert aan het transportbedrijf van de gebroeders Van Bree.

Het ‘elastieken huis’ waarin de familie Vermeer onderduikers opving die in Brunssum arriveerden.

Het pomphuis fungeert tegenwoordig als feestlocatie.

Jack Aldewereld bij het monument voor het verzet in het Vijverpark in Brunssum.

5jImnjU2_400x400

De auteur

Ruben Ridderhof

Ruben Ridderhof werkt aan de ontwikkeling van educatieve materialen bij Christenen voor Israël. Hij werkte eerder jarenlang op de redactie van Israël Aktueel en voor de website van de stichting....

Doneren
Abonneren
Agenda