“Ik heb wel eens een grapje gemaakt dat de val van Rome een zionistisch complot zou kunnen zijn geweest”, vertelt Ellian zijn publiek cynisch, om te illustreren hoe makkelijk men Israël aanwijst als oorzaak van narigheid in de wereld. “Neem nu de aanslagen van 11 september 2001 in Amerika. Al snel verschenen er allerlei commentaren die pleitten voor een alomvattende oplossing voor het Israëlisch-Arabische conflict. Maar kijk eens naar de aanslagplegers. Daar waren geen Palestijnen bij. Geen van hen had ooit eerder een Israëli gedood, laat staan gezien.” Vul hier uw eigen inhoud in.

Denkfout

“Wat schuilgaat achter die neiging om Israël de schuld te geven, is een soort zelfhaat. Amerikanen, maar vooral Europeanen, zien Israël als een soort verlengstuk van het Westen. Men schaamt zich voor de koloniale erfenis van het Westen. Dat zie je ook in de reactie op de Amerikaanse aanval op Irak. Ja, die werd gebaseerd op tal van leugens. Maar wie nu een soort ‘what-if-geschiedenis’ bedrijft en wenst dat Saddam Hoessein nog de macht had, beschouw ik als verderfelijk. Want zij verzwijgen wat Saddam zijn bevolking aandeed. Honderdduizenden onschuldige Irakezen werden onder zijn bewind vermoord.

De vraag die men niet stelt is: waarom gingen de Irakezen na de val van Saddam elkaar vermoorden? Dat deden de Europeanen toch ook niet na de val van Hitler? Die denkfout hebben de Amerikanen gemaakt. Zij dachten in het referentiekader van de Tweede Wereldoorlog. Als Saddam zou vallen, zou het, net als in Europa, vrede worden in Irak en zou er democratie komen. Maar in plaats van vrede, kwam er meer geweld. Hoe kan dat?”

Stammenstructuur

“Het probleem van Israël is, is dat het Westen maar weinig begrijpt van de Arabische wereld. Men heeft geen idee van de onderliggende structuren”, aldus Ellian. “Lang geleden was de bevolking in het Midden-Oosten verdeeld in clans, stammen. In het Arabisch: qabila. Hierin zijn de mensen niet met elkaar verbonden door een politiek perspectief of gezamenlijke historie, maar door oerelementen. Vóór de komst van de islam was er overigens geen ‘Arabische wereld’. Er woonden wat Arabische stammen op het Arabische schiereiland, maar Irak bijvoorbeeld, was deel van het Perzisch rijk. Ook Syrië en Egypte waren geen Arabische landen.”

Komst van de islam

Met de komst van de islam is er iets revolutionairs gebeurd. Ellian vervolgt: “Mohammed heeft als het ware die stammenstructuur willen opheffen. Niet dat hij verkondigde dat dit niet meer bestond, maar hij predikte dat de loyaliteit niet meer lag bij de qabila. En in de jaren na Mohammed, toen hij werd opgevolgd door de eerste vier kaliefen, heeft de islam in razend tempo die Arabische wereld veroverd. Dat een minderheidsgroepering als de Arabieren hun godsdienst hebben kunnen opleggen aan een niet-Arabische meerderheid, wordt door moslims nog steeds als een wonder van Allah gezien. En vanaf toen gold het principe van de umma, de gemeenschap van moslimgelovigen. Er was geen sprake van een verdeling in stammen, of gebieden, landen of staten; nee, er was slechts de islamitische wereld.”

Rechtssysteem

Die islamitische verovering was eigenlijk heel succesvol, vertelt Ellian: “De wereld was heel overzichtelijk. Wie onder de islam kwam, kreeg daarbij een volledige en complete rechtsorde, waarin duidelijk onderscheid wordt gemaakt: Joden, christenen en later ook aanhangers van Zarathustra, werden erkend als dhimmi, een soort tweederangs burgers met beperkte rechten. In feite werd hen het leven op subtiele wijze zo moeilijk gemaakt, dat dit een politiek van op rustige wijze uitsterven betekende. Overige niet-moslims hadden geen enkel recht en daarom veranderden miljoenen mensen hun identiteit ‘vrijwillig’, uit angst.

‘Er is geen dwang in het geloof’ zegt de moslim, maar dit is natuurlijk een heel geraffineerde vorm van dwang. Daarom is Al-Baghdadi, het hoofd van IS, zo zeker van zijn zaak. Hij weet dat als hij zijn kalifaat kan vestigen, dat het stand zal houden. De islam is een supermacht geweest. Het zijn geen stelletje wilde mannen op paarden. Het zijn goed gemotiveerde mensen met een duidelijk referentiekader; ze weten hoe je macht moet uitoefenen. Waar islamisten de tijd krijgen om hun macht te vestigen, krijg je ze niet makkelijk weer weg.”

Identiteitscrisis

“Er gebeurde iets angstaanjagends in die islamitische wereld”, vertelt Ellian. “Er kwam een groep mensen die nog gewelddadiger was: de Mongolen. Ik neem ’t woord niet vaak in de mond, maar zij waren echt barbaren. Ze moordden, verbrandden en verkrachtten overal waar ze kwamen. Dat bracht een enorme crisis met zich mee. Dat grote rijk, dat was gebouwd op ‘Allahs wonderen’, werd door zo’n groep barbaren omvergelopen. De umma, die samenhing met de centrale macht in de islam, het kalifaat, viel uiteen. Er ontstonden allerlei koninkrijkjes, maar waar moesten de mensen voor hun identiteit op terugvallen?

Een oplossing leek te komen in de oprichting van een kalifaat in het Osmaanse rijk, dat tot diep in Europa doordrong. Maar dit bleek niet voldoende om de ingezette identiteitscrisis te bezweren.”

Politieke islam

“En opnieuw gebeurde er iets angstaanjagends, maar dit keer geweldloos”, gaat Ellian verder. “De Perzen begonnen met het verspreiden van het sjiisme en vestigden een staat. Voor de eerste keer na de val van Perzië ontstaan twee islamitische rijken op aarde. Die rijken voerden even strijd, maar lieten elkaar al snel met rust. In het Perzische rijk drongen de machthebbers de sjiitische islam op aan hun onderdanen. In feite om politieke redenen. Er is ideologisch slechts één islam en moslims hebben geen reden om andere moslims te bestrijden. Het onderscheid tussen de soennitische en sjiitische islam heeft dus puur politieke wortels. En daarmee blijkt dat de identiteitscrisis niet was bezworen, maar juist was versterkt.”

Verlichting

“Het wordt nog erger”, vertelt Ellian. “Gelijktijdig aan de verlichting in Europa, verschijnen in plaatsen als Istanboel jonge, verlichte moslimdenkers die zoeken naar nieuwe begrippen die umma kunnen vervangen en zo komen termen als watan in gebruik, ‘vaderland’, hoewel het oorspronkelijk ‘geboorteplaats’ betekent. Eigenlijk kan zoiets niet volgens de islam, maar deze termen hoor je vandaag de dag veel gebruikt worden. Daarnaast werden door de Europeanen kunstmatige gebieden gecreëerd als Libië en Syrië. Namen die dateren uit de Romeinse tijd. Na de dekolonisatie kiezen deze gebieden voor een vorm van seculiere dictatuur met delen van de sharia, de islamitische wetten, in het rechtssysteem. Maar de identiteitsvraag blijft spelen, want het gaat niet goed met deze landen. Waarom maken we zoveel ellende mee, vraagt men zich af.”

Aantrekkingskracht

“Ik herinner me een voorval uit mijn jeugd in een theehuis in Iran”, vertelt Ellian. “Op de televisie waren beelden te zien van een Amerikaanse raket die werd gelanceerd. De man die thee serveerde, reageerde heel boos en emotioneel. ‘Waarom kunnen zij raketten maken en wij niets, in de hele islamitische wereld?’ En een revolutionaire jongen antwoorde: ‘Het is allemaal de schuld van die ongelovigen; van Amerika, de Joden en van Israël. Als we hen bestrijden, zullen wij ook alles kunnen maken.’ En dat is precies het soort propaganda waarmee Khamenei Iran overspoelt: ‘Wij maken raketten, omdat we de ongelovigen bestrijden’. Het islamisme heeft zo een grote aantrekkingskracht in de identiteitscrisis van de Arabische wereld.”

Jihad

“Islamisten gaat het om de umma. Sommige groeperingen gebruiken hierbij nationalistische retoriek, wanneer hen dat uitkomt, maar uiteindelijk gaat het om het grote islamitische ideaal: de umma. En in die strijd zijn vreselijke burgeroorlogen uitgebroken. In Libië, en in Syrië, waar zich werkelijk een gruwelverhaal afspeelt. Een wereldoorlog in het klein. En eerlijk gezegd lijkt er geen oplossing voorhanden. Poetin weet dat het steunen van Assad onhoudbaar is, maar wil niet dat de Amerikanen een pro-westers regime in het zadel helpen. Tegelijkertijd speelt hij met vuur. Want hij jaagt talloze islamisten tegen zich in het harnas. Niet voor niets levert hij wapens aan Afghanistan. En ook China. Zij beseffen wat de risico’s zijn als islamisten daar opnieuw hun macht zouden kunnen vestigen, zo dicht aan hun grenzen.”

Israël

Terwijl dit alles gebeurt, staart het Westen zich blind op de staat Israël. Ellian: “Het Israëlisch-Palestijnse conflict is op de schaal van de problemen in het Midden-Oosten helemaal niet zo’n groot probleem. Dat zeg ik niet alleen. Ook Arabische leiders als de emir van Qatar zegt dit. Saoedi-Arabiërs, Koeweiti’s en Qatari’s zien de Palestijnen maar als lastpakken. Kijk wat Assad met de Palestijnen deed. Hij stopte ze weg, zonder burgerrechten. Al jaren statenloos. Als symbool van waarom Israël vernietigd zou moeten worden: kijk naar die arme Palestijnen! Ik ben bang dat die perverse logica door onze media is overgenomen. En daardoor zien ze de echt grote problemen van het Midden-Oosten niet. En nu schrikken we ons een hoedje over wat voor andere krachten daar nog rondlopen.”

Strijd tegen Israël

“Dat onze media zich zo geobsedeerd met Israël bezighouden, is ziek,” stelt Ellian. “Neem het NRC Handelsblad, zó’n klein krantje in zó’n klein landje lijkt het zich tot missie te hebben gemaakt om Israël te bestrijden. Ik heb het niet over kritiek op Israël, maar een obsessie. Maar u weet waar het vandaan komt. Ik hoef het beestje niet bij zijn naam te noemen. Dat waart al eeuwen rond in Europa.

Ik maak mij zorgen waar dat toe kan leiden. Toen Khomeini aan de macht kwam, gebruikte hij één keer het woord ‘Jeruzalem’. Daarna had hij het altijd over Bait Al-Quds, de Arabische naam. Toen Saddam Hoessein tijdens de Iran-Irakoorlog besefte dat de strijd niets zou opleveren, betrok hij de golfstaten in het conflict. Die boden Iran miljarden om de wapens neer te leggen. Khomeini reageerde toen in een toespraak: ‘De verovering van Jeruzalem gaat langs Karbala’, dat is een stad in Irak. Ik begreep daar toen niets van. Iedereen die toen in Iran vrede wilde, werd uit de weg geruimd. Dat is wat de haat tegen Israël allemaal teweeg kan brengen.

Een bakker waar ik brood ging halen, vroeg me in die tijd: ‘Waar ligt dat eigenlijk, Jeruzalem?’ Ik dacht dat ik slim was en noemde een streek ergens langs de zuidgrens van Irak. Ik had géén idee! Later tijdens de oorlog verschenen er borden langs de weg naar het front: ‘Nog tweeduizend kilometer naar Jeruzalem’, ‘Nog duizend kilometer naar Jeruzalem’ … De ziekte van het antisemitisme is echt heel gevaarlijk. Ik ben bang dat die ziekte ook toeslaat bij onze westerse media.”