Jizkor is gedenken

Jizkor, moge G’d alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog gedenken. Jizkor, moge G’d gedenken de vele dappere mannen en vrouwen, die hun leven hebben gegeven voor het Joodse volk en voor het Joodse land. Mogen al hun zielen gebundeld worden in de Bundel des Levens.

De vastberadenheid om te gedenken, het belang, dat iedereen in mijn omgeving hecht aan al deze ‘memorial-days’ – in Nederland en in Israël - lijkt erop te wijzen dat wij leven met onze geschiedenis en dat herdenken ons verder helpt. Maar is dit wel zo? Bieden deze momenten ons echte troost? Helpen zij bij de verwerking van al die totale vernietiging, het oneindige leed, het verlies van al die dappere jongens, meisjes, mannen en vrouwen?

Tegengas tegen ongevoeligheid

Velen staan bitter en huilend stil tijdens de herdenkingen, hier en in Nederland, maar helaas zijn er altijd een aantal totaal ongevoelige individuen. Zij kunnen zelfs het minste respect niet opbrengen voor de gevoelens van mensen die het allemaal hebben meegemaakt. Juist daarom zijn deze herdenkingen zo ontzettend belangrijk. Om tegengas te geven aan al die ongevoeligheid, zelfgenoegzaamheid en egocentrisme, waar onze moderne samenleving mank aan gaat.

We mogen en moeten tonen dat herdenken van alle leed en ongeluk nodig is om ons te herinneren aan betere tijden, die er onvermijdelijk komen gaan. Het kwaad zal niet altijd regeren. We leven in pre-Messiaanse tijden. In deze tijden speelt de hoofdstad van Israël, Jeruzalem, een hoofdrol. Jeruzalem had eigenlijk de hoofdstad van de vrede moeten zijn, maar is in aanloop van betere en hoopvollere tijden op dit moment helaas in een slagveld van tegenstrijdige gevoelens en belangen veranderd.

Israël: ook pijn en beproeving

G’d heeft Zijn plan getrokken. Wij blijven het HaTikva (de hoop) zingen, omdat hoop ons overal doorheen gesleept heeft. Israël heeft de afgelopen 74 jaar veel meegemaakt. Helaas ook daarvoor was alija naar Israël en het wonen in het

Heilige Land niet altijd alleen maar rozengeur en maneschijn. Er is een bekende Talmoedische uitspraak, die zegt: “Israël wordt verworven met jisoeriem – pijn en beproeving”.

Maar Israël heeft gelukkig ook een enorme aantrekkingskracht. Israël inspireert tot religieuze actie en groei. Israël staat voor een glorieuze toekomst waarin veel positieve moed en hoop gevoeld wordt. Het Joodse volk heeft alle pogroms, vervolgingen en vernietiging kunnen overleven, omdat het altijd zo vol Messiaanse hoop was. Geen enkele negativiteit kon het volk van de wijs brengen.

Gemengde gevoelens

Wij herdenken. Tijdens Jom Hazikaron en op 4 mei staan we traditiegetrouw met z’n allen bij een prachtig ondergaande zon alleen en verdrie­tig. Meestal komen enkele geloofs- en lotgenoten op mij af en maken wij - in afwachting van die oorverdovende stilte - een praatje. We praten over de wederzijdse families, de laatste gebeurtenissen in Israël of in onze slinkende Nederlands-Joodse gemeente.

Als psycholoog sta ik altijd weer verbaasd van onze paradoxale houding tegenover gedenken. Gevoelens worden voor het gemak meestal maar overgeslagen. Zou al te veel vertoon van emotie het decor en de plechtigheid van de herdenking verstoren? Misschien. Of misschien willen we niet geconfronteerd worden met de heftigheid van onze gevoelens in zo een publieke en openbare bijeenkomst? Zelfs als ik spreek met de generatie van Sjoa-overlevenden, blijft het een relatief luchtige conversatie. Ik ben lid van de tweede generatie. Ik ken de oorlogen in Nederland en in Israël alleen uit de verhalen van de overlevenden en uit de boeken. Het lijkt er soms op dat we alle ellende liever even vergeten. We kunnen niet doorlopend met het trieste verleden leven. We moeten vooruit, naar de toekomst kijken. Jazeker!

Maar in ons achterhoofd dragen we een heel groot trauma mee, dat ook onze aandacht verdient. Daar moeten we mee leren omgaan en het verwerken. Verwerken van leed is nodig, omdat we er anders aan onderdoor kunnen gaan. Als we alle ellende maar steeds onderdrukken en ‘wegmoffelen’, komt het op den duur als een boemerang in ons gevoelsleven terug. Dit ‘onverwerkte leed’ kan veel kapot maken in onze eigen beleving en in ons sociale leven.

Confrontatie is onmisbaar

We moeten ons hiermee durven confronteren. Confrontatie – en niet ervoor vluchten – is onmisbaar bij verwerking. Wat moeten onze grootouders en ouders, alle vermoorde neven en nichten, tantes en ooms hebben meegemaakt? Wat hebben zij gevoeld? Waarom zeiden de Holocaustoverlevenden relatief zo weinig? En mijn belangrijkste vraag is steeds: vinden zij en vinden wij, hun kinderen, troost in deze plechtigheden? Ook voor onze tweede generatie vraag ik mij dit af.

En als we het hebben over de Dodenherdenking in Nederland: hoe kunnen we het verlies van bijna een heel volk verwerken? De Nederlands-Joodse bevolking werd bijna compleet uitgeroeid. Kunnen wij wel getroost worden? Willen wij misschien helemaal niet getroost worden? Blijven wij misschien liever bij onze doden?

Nee, dit zou alleen maar destructief werken. We moeten de vernietiging onder ogen durven zien. Juist daarom zijn herdenkingen zo nodig en belangrijk.