Wat is Pesach?

Tijdens Pesach vieren de Joden dat God hen, ondanks het verbod van Farao, uit Egypte naar het Beloofde Land leidde.

Het Pesachfeest vindt plaats in het voorjaar en begint met de Sedermaaltijd op de 14e van de Joodse maand Nissan. De dag hierna begint het feest van de ongezuurde broden. In Israël duurt het bij elkaar zeven dagen, buiten Israël duurt het feest acht dagen. Pesach wordt beschreven in de Thora, Mishna, Talmoed, de werken van Flavius Josephus en zelfs in de evangeliën.

Pesach maakt samen met Soekot (het Loofhuttenfeest) en Sjavoeot (het Wekenfeest) deel uit van de drie pelgrimsfeesten. Dit betekent dat toen de tempel in Jeruzalem nog bestond, veel Joden met Pesach naar Jeruzalem trokken om daar offers te brengen. Hoewel de tempel in Jeruzalem niet meer staat, vieren Joden nog steeds Pesach!

Pesach in de Bijbel

Pesach wordt door God zelf ingesteld in de Bijbel, in Exodus 12:

De sedermaaltijd waarmee de week begint, is een herinnering aan de uittocht uit Egypte. Het Joodse volk leefde als slaven in Egypte, en de farao wilde hen niet laten gaan. Daarom werd het hele land Egypte gestraft met tien plagen. De laatste plaag was het ergste en trof ieder gezin: een engel kwam en doodde in elk huis de eerstgeborene. Alleen huizen waar de bewoners het bloed van een lam aan de deurposten hadden gestreken, werden door de engel overgeslagen. Zo ontkwamen de Joden aan deze vreselijke ramp. Het Hebreeuwse woord ‘Pesach’ betekent dan ook ‘voorbijgaan’ of ‘overslaan’.

Wil je meer weten over de tien plagen en wat daaraan voorafging? Lees hier meer over de voorgeschiedenis.

De Israëlieten luisterden naar dit woord van God en slachtten het lam, streken het bloed langs de deurposten en werden gespaard. Zoals God hen had gezegd aten ze die avond ongedesemd brood, omdat er geen tijd was om het deeg te laten rijzen.

Met Pesach vieren Joden een nieuw begin. God zelf zegt in Exodus 12:2 ‘Deze maand zal voor u het begin van de maanden zijn. Hij zal voor u de eerste zijn van de maanden van het jaar’. Pesach valt dan ook altijd in het voorjaar: de tijd van een nieuw begin. Het voelt alsof God een nieuwe start maakte met het Joodse volk. Met de bevrijding uit Egypte kreeg het volk een eigen identiteit.

In het Oude Testament is te lezen hoe het volk Israel een paar keer afdwaalt, waarna een reiniging en heiliging plaatsvindt en Pesach wordt gevierd. Bijvoorbeeld onder koning Hizkia (2 kronieken 30:5) en koning Josia (2 Koningen 23:21). Ook in Ezra 6: 19-22 is te lezen hoe na de heropbouw van de tempel, de ballingen het Pesachfeest vierden. Telkens gaat God een nieuw begin aan met het volk Israel.

Ook Jezus vierde met zijn discipelen de Pesachmaaltijd, het Pascha, zie bijvoorbeeld Lukas 22: 7-23. Christenen herdenken dit door het Heilig Avondmaal of de Eucharistie te vieren.

Hoe wordt Pesach gevierd?

De grote schoonmaak

Joodse mensen zijn vaak al weken bezig met de voorbereiding op Pesach. Er mag tijdens Pesach en het daaropvolgende feest van de ongezuurde broden namelijk geen enkel chameets (zuurdesem) in huis zijn. Er wordt dan ook veel tijd besteed aan het schoonmaken van het het huis, de grote voorjaarsschoonmaak. Alles wat gezuurd is, wat gist bevat, gaat de deur uit: brood, koek, cake, noem maar op. Aan het eind van de schoonmaak wordt het huis vaak nog in stilte, met een kaars doorzocht om de laatste kruimels chameets te vinden. Al het chameets wordt verzameld, uit het huis verwijderd en verbrand. Tijdens Pesach wordt alleen ongezuurd brood gegeten: matzes.

Sederavond

Pesach begint met de sederavond of sedermaaltijd, een maaltijd die bol staat van symboliek. Met behulp van de Haggada (liturgie, letterlijk ‘vertelling’) wordt deze avond aan de hand van vertellingen, gebeden, zegeningen en liederen de hele geschiedenis van het Joodse volk in Egypte behandeld. De slavernij, de tien plagen, het Pesachoffer van het lam, de ongezuurde broden (matzes) en de uiteindelijke bevrijding; alles komt aan de orde.

Aan het begin van de avond steekt de vrouw des huizes en/of haar dochter de feestkaarsen aan en zegt daarbij ‘Gezegend bent U, Eeuwige onze God die ons heeft opgedragen de feestlichten aan te steken’. Als de feestkaarsen aan zijn, kan het feest beginnen.

Er worden verschillende dingen gegeten bij deze maaltijd. Op de ronde sederschotel liggen zes verschillende symbolen, namelijk:

• Een lambsbotje. Dit herinnert aan het bloed van het lam dat de Joden aan de deurposten smeerden waardoor de tiende plaag aan hen voorbijging.
• Maror. Bittere kruiden die staan voor de bitterheid en het lijden in slavernij.
• Charosset. Een zoet smeersel van dadels, noten, kaneel en rode wijn. Dit herinnert aan het mortel en de stenen waarmee de Joden als slaven in Egypte pakhuizen moesten bouwen.
• Karpas. Groene kruiden zoals peterselie of selderij die staan voor hoop en nieuw ontkiemend leven.
• Zout water. De groene kruiden worden aan het begin van de Seder in zout water gedompeld. Het zoute water staat voor de tranen van de Israelieten in slavernij.
• Beetsa. Een ei. Dit symboliseert het feestoffer dat oorspronkelijk in de tempel werd geofferd. Het ei is in het Jodendom een teken van rouw, om aan te geven dat er nog steeds over de vernietiging van de tempel gerouwd wordt.

Zo ziet de Sederschotel eruit:

Matzes

Daarnaast staat er een schaal op tafel met drie, in doeken gewikkelde, matzes. Deze worden op verschillende momenten gegeten en staan voor de drie aartsvaders: Abraham, Izaäk en Jakob. De middelste Matzes heeft nog iets bijzonders. De leider van de avond breekt hier namelijk een stuk vanaf, de Afikoman, wikkeld het in doeken en verstopt het. Later op de avond wordt dit stuk matzes door de kinderen aan tafel gezocht.

4 bekers wijn en 4 vragen

Tijdens de sederavond worden vier bekers wijn gedronken (of vier slokken wijn of druivensap genomen). Deze bekers wijn staan voor de vier verlossingen, namelijk ‘Ik zal u onder de dwangarbeid van de Egyptenaren uitleiden, u redden van hun slavernij, en u verlossen door een uitgestrekte arm, Ik zal Mij u tot een volk aannemen en Ik zal u tot een God zijn’. De wijn wordt al leunend op de linkerarm gedronken als teken dat men niet langer slaaf is, maar vrije mensen.

Daarnaast zijn er vier vaste vragen die door het jongste kind worden gesteld. Zo vraagt het kind waarom de avond anders is dan andere avonden, waarom er op deze avond bittere kruiden worden gegeten, waarom groenten die avond twee keer onder worden gedompeld en waarom iedereen deze avond leunend zit. De leider van de avond, meestal de vader van het gezin, beantwoordt de vragen en doet de Maggid, de vertelling van de tijd van slavernij en de bevrijding door de machtige arm van God.

Volgend jaar in Jeruzalem!

Aan het eind van de sedermaaltijd zeggen Joden vaak ‘volgend jaar in Jeruzalem!’ Daarmee drukken Joden in de diaspora de wens uit om naar het land Israël terug te keren. In Jeruzalem zeggen ze ‘volgend jaar in het herbouwde Jeruzalem!'

Pesachweek: feest van de ongezuurde broden

Na de sederavond begint het feest van de ongezuurde broden. De hele week wordt er geen chameets gegeten. In de plaats van regulier brood eten veel mensen matzes. Het eten van matzes tijdens de pesachweek is geen verplichting, maar het eten van gist is dus niet toegestaan, zoals God het in Exodus voorschreef.

Meer bijzonderheden over Pesach

Er zijn veel overeenkomsten tussen het Joodse Pesach en het christelijke Pasen. Bij zowel Joden als christenen staat de bevrijding door het Lam centraal. Jezus zei tegen zijn volgelingen: ‘Ik heb er vurig naar verlangt dit Pascha met u te eten’ (Lukas 22:15). Dit zou Zijn laatste Pascha in deze wereld zijn. Jezus stierf rond dezelfde tijd als het Pesachlam: om drie uur ’s middags op de 14e Nissan.

Een andere overeenkomst tussen het Pesachlam en het Paaslam (Jezus) is dat de beenderen van het Pesachlam niet gebroken mochten worden (Exodus). Dit werd ook over Jezus geprofeteerd (Psalm 34:21) en inderdaad, Zijn beenderen werden niet gebroken (Johannes 19: 31-37).

Meer weten over Pesach?

Bekijk dan de volgende video's:

Bijbelstudie van ds. Kees van Velzen over Pesach

Opperrabbijn Binyomin Jacobs: 'Alles over Pesach'

Israëlcursus met Gilah Evers: 'Pesach in een Joods gezin'

Meer weten over de andere Joodse feesten?