Wat is sabbat?

De sabbat of sjabbat is de Joodse feestdag die het meest gevierd wordt, namelijk iedere week! De sabbat is de rustdag van de Joden. De sabbat begint op vrijdagavond met zonsondergang en duurt tot zonsondergang op zaterdagavond.

Het woord ‘sabbat’ komt van het Hebreeuwse woord ‘sjavat’, wat ophouden of opnieuw ademen betekent. Het doel van deze dag is om te rusten en om niet je eigen verlangens centraal te stellen en even niet aan jezelf te denken. Ook herdenken de Joden de uittocht uit Egypte.

De sabbat in de Bijbel

God rustte en genoot van Zijn schepping

In Genesis 2 is te lezen hoe God, nadat hij de wereld schiep, op de zevende dag rustte van het werk dat Hij gedaan had.

En God zegende de zevende dag en heiligde die, want daarop rustte Hij van al Zijn werk, dat God schiep door het te maken. (Genesis 2:3)

In de Tien Geboden maakt de Heer duidelijk dat het volk Israël ook de sabbat moest houden. Het vierde gebod luidt namelijk:

Gedenk de sabbatdag, dat u die heiligt. Zes dagen zult u arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat van de HEERE, uw God. Dan zult u geen enkel werk doen. (Exodus 20:8-10a)

De sabbat is dus een door God ingestelde rustdag waarop de Joden rusten en genieten naar het voorbeeld van God zelf, zodat Hij dat deed nadat Hij de wereld schiep.

Bevrijding uit Egypte

Maar daarbij wordt ook nog iets anders herdacht, namelijk de uittocht uit Egypte. In Deuteronomium 5 staat namelijk het volgende:

Neem de sabbatdag in acht om die te heiligen, zoals de HEERE, uw God, u geboden heeft. Zes dagen zult u arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat van de HEERE, uw God. Dan zult u geen enkel werk doen, u, noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienaar, noch uw dienares, noch uw rund, noch uw ezel, noch enig vee van u, noch uw vreemdeling, die binnen uw poorten is, opdat uw dienaar en uw dienares rusten zoals u. Want u zult in gedachten houden dat u slaaf geweest bent in het land Egypte en dat de HEERE, uw God, u vandaar uitgeleid heeft met sterke hand en uitgestrekte arm. Daarom heeft de HEERE, uw God, u geboden de dag van de sabbat te houden. (Deuteronomium 5:12-15)

Het is onwaarschijnlijk dat toen de Israëlieten slaven waren in Egypte, ze een dag in de week vrij kregen. Wat een zegen moet het zijn geweest toen God als een van zijn belangrijkste geboden de sabbat gaf! God gaf het volk een dag om te rusten en om Hem te eren. Met sabbat herdenken Joden dus zowel dat God rustte en genoot van Zijn schepping, als dat Hij hen uit Egypte bevrijdde.

Daarbij is de sabbat, net als bijvoorbeeld besnijdenis, een teken van het verbond tussen God en Zijn volk Israël. In Ezechiël 20:12 staat bijvoorbeeld:

Ook heb Ik hun Mijn sabbatten gegeven, om een teken te zijn tussen Mij en hen, zodat zij zouden weten dat Ik de HEERE ben Die hen heiligt.

Hoe wordt de sabbat gevierd?

In de Thora staan niet veel voorschriften over hoe de sabbat precies gevierd moet worden. Het belangrijkste is dat het een rustdag is en er op die dag niet gewerkt wordt. Joden zien het houden van de rustdag echter niet als verplichting, maar als een feest! Het is voor hen een zegen om 52 keer per jaar feest te mogen vieren. Het verschilt per gezin hoe uitgebreid de sabbat gevierd wordt. Ook houden Orthodoxe Joden zich aan strengere voorschriften dan niet-orthodoxe Joden.

Sabbatsmaaltijd

Op vrijdagavond is de sabbatmaaltijd. Bij deze maaltijd liggen er twee gevlochten broden (challa) onder een doek. Deze broden staan voor de dubbele portie manna die God het Joodse volk in de woestijn gaf op de dag voor de sabbat. Zo hoefde het volk op de sabbat geen manna te verzamelen en konden ze dus rusten. Voordat men een stukje sabbatsbrood eet, doopt men het in zout. Dit herinnert aan het spijsoffer in de tempel (Leviticus 2:13).

Sabbatskaarsen

Achttien minuten voordat de sabbat begint steken Joodse meisjes en vrouwen de sabbatskaarsen aan. Er worden minsten twee kaarsen aangestoken. Sommige vrouwen steken naast de twee sabbatskaarsen ook nog voor elk van de kinderen een eigen kaarsje aan. De sabbatskaarsen verwijzen naar het gebod om de sabbatsdag te gedenken (Exodus 20:8) en in acht te nemen (Deuteronomium 5:12). Ook staan ze voor de twee dingen die op de sabbat herdacht worden: dat de Heer op de zevende dag rustte en van Zijn schepping genoot, en dat de Israëlieten uit Egypte werden bevrijd. Omdat de vrouw de ruggengraat van het huis en van het volk Israël is, steekt zij in principe de kaarsen aan. Daarna beweegt zij vaak haar handen over en rond de kaarsen, waardoor het licht en de geur verspreid wordt. Zo mag ook de vrede en de rust van de sabbat over het gezin komen.

Het licht van de kaars verwijst naar het licht van de eerste dag van de schepping. Ook brengt het de menora in de tempel in herinnering en zorgt het licht voor een sfeer van waardigheid, glans en vrede.

Kiddoesjbeker

Aan het begin van de sabbatsmaaltijd en op sabbatsochtend wordt ‘kiddoesj gemaakt’. Dit houdt in dat er een zegen wordt uitgesproken bij een beker wijn. Kiddoesj betekent heiliging, zie ook het gebod in Exodus 20:8: “Gedenk de sabbatdag, dat u die heiligt”. Door kiddoesj te maken wordt de dag apart gezet van de andere dagen.

De beker wijn wordt het liefst zo vol geschonken dat hij een beetje overloopt. Degene die kiddoesj maakt, neemt de beker in zijn hand en leest daarbij Genesis 1:31b – 2:3 voor. De woorden “Het was avond geweest en het was morgen geweest” zegt hij zachtjes, het daaropvolgende “de zesde dag” hardop. Vervolgens spreekt hij de zegen bij de wijn uit: “Gezegend Gij, Eeuwige, onze God, Koning van het universum, Schepper van de vrucht van de wijnstok”. De formulering van deze zegenspreuk is al heel oud en werd al gebruikt in de tijd van de tweede tempel.

Na deze zegen over de wijn volgt een dankzegging aan God die Israël heiligt met Zijn geboden en de sabbat heeft gegeven als herinnering aan Zijn scheppingswerk en de uittocht uit Egypte. Als laatste wordt God geprezen “die de sabbat heiligt”. Dan wordt de wijn gedronken.

Om het voorschrift om de sabbat te heiligen eer aan te doen, wordt een zo mooi mogelijke beker gebruikt, meestal een van zilver. In het Hebreeuws heet deze beker eigenlijk kos sjel beracha (beker van zegen), omdat hij ook bij andere bijzondere momenten zoals besnijdenis of de huwelijksceremonie wordt gebruikt. Ook zijn er kiddoesj-sets met een grote en meerdere kleine bekers, zodat iedereen uit zijn eigen beker kan drinken terwijl de gastheer kiddoesj maakt over de grote beker.

Op zaterdag bezoeken veel Joden een dienst in de synagoge waar uit Gods woord wordt gelezen. Ook brengen de meeste Joden de sabbat door met vrienden en familie.

Meer bijzonderheden over sabbat

Sjabbat shalom!

Joden wensen elkaar graag ‘Sjabbat Shalom!’ wanneer ze elkaar tegenkomen op de sabbat of vlak daarvoor, bijvoorbeeld op straat of bij de bakker. Zo wensen zij elkaar de vrede en de rust van de sabbat toe.

Meer weten over de sabbat?

Bekijk dan onderstaande video's:

Terug naar overzicht van de Joodse feesten