Mozes vraagt G’d iemand aan te wijzen die het volk verder kan leiden. Jozua (Jehosjoe’a) wordt aangewezen. In het openbaar draagt Mozes op hem zijn leiderschap over (Numeri 27:15 e.v.).

Moreel en religieus leiderschap is een vak apart. Dick den Bakker geeft zes eigenschappen van een integere leider: betrouwbaar, constructief, sterke hand, beschermende hand, zachte hand en authentiek. Er wordt nogal wat gevraagd van een leider maar nader geanalyseerd moet ieder mens aan deze eisen voldoen.

Verder stelt hij dat leiderschap elementen in zich heeft van teambuilding, vaak voorzichtig zijn en duidelijk weten wat je vooral niet moet doen, er niet op uit zijn om de top te willen bereiken, verschillen en weerstand kunnen waarderen en de capaciteit om een brede visie te ontwikkelen om doelen en veranderingen te verbinden. Leiderschap heeft ook te maken met macht. En macht corrumpeert. Wees dus voorzichtig met dit explosieve mengsel van eigenschappen.

Drie componenten

Leiderschap kent drie componenten: taakgerichtheid, (groeps-)cohesie en macht. Leiderschap heeft onder wisselende omstandigheden een andere betekenis. Cohesie bevorderende activiteiten als counseling, het omgaan met conflicten en het inspireren tot trouw en volgzaamheid ‘bouwen het team’.

Leiderschap betekent ook: een goede uitvoering van de belangrijkste taak van de groep: de taak waarvoor de organisatie werd opgericht. In de context van de Thora is dat: het bevorderen van religiositeit. Mozes vroeg G’d om een nieuwe leider. G’ds antwoord luidde: ”Voordat je Mij opdrachten geeft over Mijn kinderen, geef Mijn kinderen opdrachten voor Mij: de gemeenschappelijke offers” (uit de Midrasj).

Wat is een leider? Toen Mozes te lang weg bleef op de berg Sinai, zochten de wanhopige Joden ‘een leider, die voor hen uit zou gaan’. Dat werd toen het gouden kalf, dat meteen de volgende hobbel en de opperste teleurstelling in de Joodse geschiedenis zou worden.

Ze wilden een leider, die iets kon wat zij zelf niet konden. Maar dit is fout: wanneer wij naar een tsaddiek (heilige) gaan voor een brooche (zegen) moet hij niet voor ons bidden alsof we dat niet zelf kunnen. Wij moeten van de tsaddiek (heilige) leren hoe wij zelf kunnen bidden.

Jozua was Mozes’ meest toegewijde leerling. De Midrasj (achtergrondverklaring) verwoordt het zo: “Mozes’ gezicht scheen als de zon, Jozua’s gezicht scheen als de maan. Wat een schande”. Het was een schande voor de rest van het volk, dat ze Mozes niet als rolmodel namen zoals Jozua dat deed.

Jozua nam Mozes uiterst serieus. Hij begreep dat Mozes meer dan een leraar was. Daarom werd Jozua de volgende leider. Zoals de maan het licht van de zon weergeeft, reflecteerde Josua de leiderschapskwaliteiten van Mozes en nam ze over.

Eenheid in verscheidenheid

Enige weken geleden lazen we in de Thora over de opstand van Korach (Numeri 16 e.v.). Korach claimde tegen Mozes en Aaron, dat “de hele gemeente heilig is; waarom verheffen jullie je boven G’ds gemeente?”. Iedereen gelijk! Geen privileges!

Korach kleedde zijn volgelingen in hemelsblauwe gebedskleden en vroeg Mozes of deze gebedskleden nog een hemelsblauwe draad moesten hebben als tsietsiet (schouwdraden)? Hemelsblauw duidt op karakteradel. Men ziet er hemels uit. Korach stelde: “Als mijn mensen een perfect karakter hebben en ethisch en moreel ‘tip-top’ zijn, waarom hebben wij dan nog schouwdraden (tsietsiet) nodig als herinnering aan alle mitswot (geboden)?

Maar verheven karakters vormen nog geen gemeente. Uiteindelijk gaat het om de eenheid in de verscheidenheid. Wil het Joodse volk perfectie naderen dan moeten ze als eenheid opereren. Alleen in gezamenlijk werken aan een gemeenschappelijk doel wordt de perfectie van het totaal optimaal gerealiseerd.

Daarvoor is een dirigent nodig, die iedereen zijn juiste plaats aanwijst, van waaruit hij of zij de grootste bijdrage aan het geheel kan leveren.

Hoe geweldig iedereen ook individueel presteert, er blijft een dirigent nodig om iedereen te leren hoe de gemeenschap als geheel alle individuele talenten optimaal kan bundelen. De tsietsiet (schouwdraden) zijn 613 in getallenwaarde en herinneren aan alle 613 geboden van de Thora tezamen.

G’d zei Mozes: “Voordat Ik een nieuwe leider aanstel, moet jij de Joden wijzen op de gemeenschappelijke offers”.

Alleen als we het belang inzien van de som der delen, wordt een aanstelling van een leider nodig. En net zoals offers pas zin hebben als men dichter bij G’d wil komen, hebben gezamenlijke offers pas effect als het hele Joodse volk in harmonie voor eenheid en perfectie gaat. En dat kan alleen wanneer er een leider is die alle losse eindjes aan elkaar knoopt.

Succes

Opbloei van spiritualiteit is sterk afhankelijk van geestelijk leiderschap. Drie factoren bepalen het succes van een leidinggevende:

Cohesie: de relaties tussen leidinggevende en de ondergeschikten. Hierbij is met name de steun die de leider van zijn groep krijgt belangrijk.

Taakgerichtheid: de taakstructuur en het niveau waarop de taak duidelijke doelen, procedures en richtlijnen aan geeft. De geschreven en ongeschreven regels.

Macht: De macht die de positie uitstraalt. In hoeverre heeft de leidinggevende de macht om degenen, die onder zijn leiding vallen te belonen of te straffen.

Het Joodse volk gedijt wanneer ze als eenheid opereren en deze eenheid op de eenheid van het Opperwezen richten. Daarom is de aard en het karakter van de leider zo belangrijk.