Disengagement 2005

Die wortels werden geplant in de zomer van 2005 toen de Israëlische regering van Premier Ariel Sharon het besluit het zogenaamde disengagement plan uitvoerde. Dit werd gedaan met steun van het linkse kamp in de Knesset, een deel van de Likoed partij, en met de toestemming van het Israëlische Hooggerechtshof.

Het disengagement plan bestond uit twee componenten. Ten eerste was er de unilaterale terugtrekking van het Israëlische leger (IDF) uit Gaza tot de laatste man. Ten tweede was er de gedwongen ontruiming van alle Joodse dorpen in Gaza en van Homesh, een Joods dorp in noord Samaria. Homesh haalde na de ontruiming herhaaldelijk het nieuws toen religieuze Joden probeerden om het dorp te herbouwen. Dat werd keer op keer ongedaan gemaakt door de IDF, maar activisten slaagden er uiteindelijk in om een yeshiva (Thoraschool) op de resten van het verwoeste dorp te stichten.

Hooggerechtshof en disengagement

In de maanden voorafgaand aan de uitvoering van het disengagement plan werden er wekelijks ook demonstraties gehouden die sporadisch gewelddadig werden. Activisten die werden gearresteerd werden het slachtoffer van langdurige ondervragingen en detentie door de Israëlische binnenlandse geheime dienst Shin Beth. Sommigen van hen werden zonder vorm van proces langdurig vastgehouden. Het Israëlische Hooggerechtshof verwierp vervolgens petities tegen deze Shin Beth praktijken en tegen de administratieve detentie van Joodse activisten. Het hof zag echter geen reden om het disengagement plan zelf op legale gronden te verwerpen en maakte zo de weg vrij voor de ontruiming van de Joodse dorpen in Gaza (Goesh Katif) en Homesh.

Oorsprong trauma

De woede en frustratie onder de honderdduizenden Joden die in Gaza, Judea en Samaria woonden was enorm. Dit gold ook voor het grootste deel van het rechtse kamp in Israël. Daarbij ging het niet alleen om de regering van Ariel Sharon die tengevolge van de disengagement brak met de Likoed partij, en vervolgens met politici van rechts en links de Kadima partij oprichtte. De woede richtte zich ook tegen het Hooggerechtshof dat ieder middel dat door het justitiële apparaat werd gebruikt tegen opponenten van de disengagement goedkeurde. Dit stond in schril contrast tot de wijze waarop het hof vaak de rechten van Palestijnse Arabieren beschermde. Van het hof werd verwacht dat het de basiswet Menselijk Digniteit en Vrijheid, die men in 1992 promootte en die op slinkse wijze  door de Knesset werd geloodst, zou toepassen.  Deze basiswet (Israël heeft geen grondwet) werd door het hof talloze malen gebruikt in het voordeel van de Palestijnse Arabieren en tegen regeringsbesluiten die te maken hadden met de aanwezigheid van de Joden in de drie voornoemde gebieden.

Het hof en ‘het systeem’

De Israëlische journalist Shlomo Pyuterkovsky legde in een artikel voor de Hebreeuwstalige krant Makor Rishon op 17 januari jl. uit dat het “hele systeem dat werd gebruikt om het verzet (tegen de disengagement) te breken werd goedgekeurd (door het hof). Hetzelfde hof dat een decennium eerder verklaarde dat de Staat Israël een nieuw tijdperk van constitutionele revolutie was binnengetreden. Een tijdperk van bescherming van menselijke en burgerlijke rechten,” schreef Pyuterkovsky.

“We verwachtten niet  dat het Hooggerechtshof de disengagement zou stoppen. We verwachtten het zelfs niet toen Premier Ariel Sharon iedere basisstandaard van eerlijkheid en democratie vertrapte. Dat is de rol van de Knesset. We verwachtten eerlijkheid, moraliteit, samenhang en de verdediging van de individuele rechten van de tegenstanders van de disengagement. We verwachtten dat het Hooggerechtshof aan de zijde zou staan van de zwakken wiens rechten werden vertrapt door een systeem dat in zijn geheel tegen hen was. We verwachtten dat het hof een baken voor de rechtsstaat en het recht zou zijn. We werden voor de gek gehouden,” schreef de Makor Rischon journalist.

De ontruiming van Goesh Katiff en Homesh werd niet alleen een nationaal trauma door de wijze waarop die werd uitgevoerd echter ook door de nasleep ervan. De geëvacueerde inwoners van deze gebieden werden in hotels ondergebracht en vervolgens in prefab huizen. Velen van hen woonden nog steeds in deze tijdelijke woningen vijf jaar na de disengagement in augustus 2005. Een groot gedeelte van deze Israëli’s kon aanvankelijk geen werk meer vinden en de aangekondigde compensatie stond in geen verhouding tot de schade die was aangericht.

Een aantal ministers in de nieuwe Israëlische regering nam deel aan de protesten tegen de ontruimingen. Onder hen Betzalel Smotrich die nu Minister van Economische Zaken is en Minister van Civiel Bestuur in Judea en Samaria. De laatste post is nieuw en heeft te maken met het feit dat Smotrich nu eindelijk iets wil doen aan de rechten van de Joden die in Samaria en Judea wonen, en aan de status van deze gebieden.

Dit nu verklaard ook waarom een nieuwe wet werd geïntroduceerd, die een deel van de disengagement wet zal schrappen. Het gaat daarbij om Homesh dat zeer waarschijnlijk zal worden gelegaliseerd. Tegen de tijd dat de wet zal worden aangenomen zullen de hervormingen van het rechterlijke systeem in Israël naar alle waarschijnlijkheid al ingevoerd zijn. Het Hooggerechtshof zal dan niet meer in staat zijn om ‘in te grijpen’.

Intellectuele en emotionele wortels

De intellectuele wortels van de hervorming van het rechterlijke systeem in Israël werden geplant in 1995 toen de toenmalige opperrechter Aharon Barak met de basiswet Menselijk Digniteit en Vrijheid in de hand een rechterlijke revolutie begon. Vanaf die tijd eigende het Hooggerechtshof zich meer bevoegdheden toe. Dit werd mogelijk gemaakt door de opmaak van het hof, dat uit rechters met een linkse ideologie bestond, en door de samenstelling van het Knesset comité dat de rechters van het hof benoemd. De hervorming voorziet nu in een wijziging van de samenstelling van dit comité en in het inperken van de macht van het Hooggerechtshof.

Echter de emotionele wortels van de hervormingen die Minister van Justitie Yariv Levin introduceerde, liggen echter in het disengagement trauma. Er is binnen het rechtse kamp een zeer sterk gevoel dat de regering nu het onrecht, aangedaan in de zomer van 2005, zal gaan rechtzetten.