Het nieuws over de normalisatie van de betrekkingen werd als eerste bekendgemaakt door de spreekbuis van de Iraanse regering IRNA. Het persbureau zei in een verklaring dat Iran en Saoedi-Arabië hadden besloten om “binnen twee maanden ambassadeurs uit te wisselen en om de wederzijdse diplomatieke missies in de twee landen te heropenen”.

Saoedische voorwaarden

Het IRNA-rapport over het akkoord tussen de twee rivalen in het Midden-Oosten kwam op dezelfde dag dat The Wall Street Journal en The New York Times rapporteerden dat Saoedi-Arabië voorwaarden stelde aan normalisatie van de relatie met Israël. Deze voorwaarden van de regering in Riyad hadden niets te maken met het Israëlisch-Palestijnse conflict, maar alles met de relatie met de regering van president Joe Biden in de Verenigde Staten, zo bleek uit deze rapporten. Saoedi-Arabië wil dat de VS een embargo op bepaalde wapens opheft en dat Amerikaanse experts het land gaan helpen bij het verder ontwikkelen van een vreedzaam nucleair programma.

Analisten en andere commentatoren hebben sinds de bekendmaking van het nieuws over het akkoord tussen Saoedi-Arabië en Iran gespeculeerd wat dit nu betekent voor Israël, en met name voor de poging om een coalitie te vormen tegen Iran. In Israël waren de vorige premiers Naftali Bennett en Yair Lapid er als de kippen bij om de beschuldigende vinger uit te steken naar premier Benyamin Netanyahu.

Gevolgen voor Israël

Netanyahu zou schuldig zijn aan het verwaarlozen van de tot nu toe grotendeels geheime contacten met Saoedi-Arabië. De overeenkomst zou verder een “kritieke terugslag” zijn voor de Israëlische pogingen om een regionale alliantie te bouwen tegen Iran, aldus Bennett. Oppositieleider en ex-premier Yair Lapid ging nog een stap verder en schreef op zijn Twitteraccount dat de overeenkomst “de ineenstorting van regionale defensie barrière die wij bouwden betekende”.

Lapid, die slechts iets meer dan een half jaar de premier van Israël was, bewees daarmee dat hij opnieuw zijn eigen bijdrage aan Israëls buitenlandse politiek schromelijk overdreef. Ook liet hij met zijn opmerkingen zien dat hij de betekenis van de overeenkomst tussen Saoedi-Arabië en Iran verkeerd interpreteerde. De “regionale defensiebarrière”, die volgens hem tot stand was gekomen onder de regering Bennett/Lapid, is in werkelijkheid een losse alliantie tussen de Golfstaten en Israël die al tot stand kwam voordat de twee Israëlische politici aan de macht kwamen. Dit was het werk van Jared Kushner en Jason Greenblatt, twee Midden-Oosten afgezanten van de Amerikaanse regering Donald J. Trump. Deze twee functionarissen brachten de zogenaamde Abraham Akkoorden tot stand met de stilzwijgende goedkeuring van kroonprins Mohammed Bin Salman (MBS) van Saoedi-Arabië.

Het was verder Netanyahu’s werk dat er in toenemende mate sprake was van contacten met de regering van Saoedi-Arabië. In november 2020 vloog Netanyahu samen met de toenmalige chef van Mossad, de Israëlische geheime dienst, naar Saoedi-Arabië waar hij een ontmoeting had met MBS. De ontmoeting tussen de twee leiders in de in aanbouw zijnde stad NEOM werd ook bijgewoond door de toenmalige Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo. Lapid wees verder in zijn Twitterbericht op het openen van het Saoedische luchtruim voor Israëlische vliegtuigen tijdens zijn premierschap. Ook dit was echter een uitvloeisel van de Abraham Akkoorden die Netanyahu sloot met de Golfstaten en het gevolg van doorlopende onderhandelingen.

Relatie tussen VS en Saoedi-Arabië

Wanneer we nu kijken naar de achtergronden die leidden tot het normalisatie akkoord tussen Saoedi-Arabië en Iran, zullen we zien dat dit niet gerelateerd is aan Israël, maar aan de Saoedische relaties met de Verenigde Staten. Ten eerste is er het feit dat China, de aartsrivaal van de VS, succesvol bemiddelde bij het tot stand komen van het akkoord en dat zegt veel over de relaties tussen Washington en Riyad. Biden veranderde aan het begin van zijn presidentschap de politiek tegenover Saoedi-Arabië en wilde MBS en Saoedi-Arabië als een paria behandelen. Dit vanwege de rol van MBS in de moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi, die in oktober 2018 in het Saoedische consulaat in Istanboel werd vermoord.

De Amerikaanse president veranderde zijn politiek later vanwege de brandstofcrisis in de Verenigde Staten, maar de relatie met MBS bleef op een laag pitje staan. Dit droeg nu bij aan het feit dat China in het ontstane vacuüm stapte en de onderhandelingen met Iran, een zeer belangrijke handelspartner van Beijing, op gang bracht.

Hevige kritiek op Biden

Commentatoren in de Verenigde Staten bekritiseerden Biden hevig na het bekendmaken van het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië. Eén van hen was Omri Ceren, de voormalige directeur van The Israel Project in Washington.

Ceren schreef op Twitter het volgende: “Gedurende de regeerperiode van Trump normaliseerden Arabische landen relaties met Israël onder een door Amerika geleide orde. Onder de regering Biden zijn Arabische landen bezig om hun relaties met Iran te normaliseren met bemiddeling van China”.

Ceren wees verder op het feit dat officials van de Biden regering positief reageerden op het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië en dat “verwelkomden”.

Biden gaf verder de indruk dat hij geen idee heeft van wat er gaande is met de betrekkingen tussen Saoedi Arabië en Iran. Gevraagd naar een reactie op het akkoord zei Biden dat betere relaties tussen de Arabische buren en Israël beter waren voor iedereen….

Gevolgen akkoord

In werkelijkheid zal het akkoord tussen de twee voormalige aartsrivalen waarschijnlijk geen gevolgen hebben voor de pogingen om normalisatie tot stand te brengen in de betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië. Echter wel voor de Amerikaanse positie tegenover Iran en Saoedi-Arabië, zoals we zullen zien.

Ten eerste is het nog maar de vraag of de normalisatie werkelijk van de grond komt. Ingewijden binnen Saoedi-Arabië wijzen op de twee maanden die werden afgesproken als een periode waarin het akkoord gestalte moet krijgen. Iran zal gedurende die periode moeten bewijzen dat het daadwerkelijk een andere koers zal gaan varen in de relatie met Saoedi-Arabië en andere Arabische landen volgens deze commentatoren. Het is, gezien het verleden van het regime in Iran, nog maar de vraag of dit zal gebeuren en de toetssteen is de steun voor de Ansar Allah of Houthi militie in Jemen. Iran levert nog altijd wapens aan deze militie, die Saoedi-Arabië regelmatig heeft aangevallen met ballistische raketten en op afstand bestuurde gevechtsvliegtuigen (UAV’s). Wanneer hier geen verandering in komt zou de normalisatie al gauw kunnen veranderen in een doodgeboren kind.

Stel dat er wel verandering komt in de houding van Iran, dan nog betekent dit niet dat Saoedi-Arabië de pogingen om tot normalisatie in de relatie met Israël te komen, zal stopzetten. Het koninkrijk ondergaat momenteel een modernisatieproces van ongekende omvang en heeft Israël nodig om technologische redenen. De Israëlische afschrikkingskracht tegenover Iran is voor Saoedi-Arabië verder ook belangrijk om de Iraanse invloed in het Midden-Oosten te beteugelen. Verder bleek vorig jaar al dat de Golfstaten normalisatie van de betrekkingen met Israël los zien van het herstellen van de relatie met Iran. In augustus 2022 herstelden de Verenigde Arabische Emiraten namelijk de betrekkingen met Iran. Dit viel samen met een ongekende bloei in de relaties met Israël na de ondertekening van de Abraham Akkoorden.

China en de VS

Dan is er de relatie tussen de VS en Saoedi-Arabië en de positie van China daarin. Saoedi-Arabië was altijd een belangrijke bondgenoot van de VS in het Midden-Oosten. Sinds Biden echter aan de macht kwam is er, zoals gezegd, sprake van een duidelijke verandering en verkoeling in de relatie tussen de twee landen. Het directe gevolg daarvan was dat China de rol van de VS overnam. Dit bleek ook uit het eerbetoon dat de Chinese president Xi Jingpin ten deel viel, toen hij eind vorig jaar Saoedi Arabië bezocht. Het vliegtuig van de Chinese leider werd in het luchtruim van Saoedi Arabië begeleid door vier gevechtsvliegtuigen van de Saoedische luchtmacht. Het stond in schril contrast tot het koele welkom dat Biden ten deel viel toen hij in juli 2022 Saoedi-Arabië bezocht. MBS liet later zijn frustratie met Biden zien toen hij weigerde de olie output van Saoedi-Arabië te vergroten.

China’s aspiraties in het Midden-Oosten en elders in de wereld werden onlangs duidelijk onder woorden gebracht door Xi Jingping.

“China moet actief participeren in de hervorming en constructie van een wereldwijd gouvernement systeem” zei de Chinese President aan het einde van een vergadering van het parlement in China op maandag vorige week. Van hieruit is het gemakkelijk te begrijpen dat het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië weinig te maken heeft met Israël, maar veel met de strijd om de wereldmacht tussen China en de VS.

Nucleaire programma

Het akkoord zal ook weinig veranderen in Israëls positie inzake de strijd tegen Iran en zijn nucleaire programma. Saoedi-Arabië nam nooit deel aan de gezamenlijke oefeningen die Israël en een aantal bondgenoten van de Joodse staat hielden ter voorbereiding op eventuele militaire actie tegen Iran. Zelfs wanneer de Israëlische luchtmacht bij zo’n eventuele militaire actie geen gebruik kan maken van het Saoedische luchtruim zijn er genoeg alternatieven. Dit bleek ook uit een nieuwe luchtoefening die de Israëlische luchtmacht samen met die van de VS momenteel houden in Californië. Daar werden Israëlische F151 vliegtuigen in de lucht bijgetankt door Amerikaanse K-47 tankervliegtuigen.