Er gebeurt echter van alles op het gebied van Israëls buitenlandse politiek. Dit werd duidelijk uit het reisschema van Eli Cohen, de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken, en uit een interview dat premier Benjamin Netanyahu gaf aan het Amerikaanse tv-station CBNC.

Eli Cohens missie in Centraal-Azië

Minister Cohen is zeer actief op het gebied van het uitbreiden van Israëls betrekkingen met landen in Centraal-Azië. Zoals wij eerder berichtten, is één van die landen Azerbeidzjan, een sjiitisch moslimland dat grenst aan Iran. Cohen kondigde tijdens de opening van de ambassade van Azerbeidzjan in Tel Aviv op 29 maart jl. al aan dat hij binnen een maand naar de hoofdstad Bakoe zou reizen voor besprekingen met de regering van Azerbeidzjan.

Dat bezoek vond afgelopen woensdag plaats en ging voornamelijk over “strategische uitdagingen” die Azerbeidzjan en Israël gemeen hebben. Cohen zei na afloop van zijn ontmoeting met president Ilham Aliyev dat het gesprek voornamelijk was gegaan over “het gevecht tegen terrorisme” en over uitbreiding van de coöperatie tussen Israël en Azerbeidzjan.

Cohen leidde een delegatie van dertig personen uit Israël. Deze delegatie sprak over contracten op het gebied van veiligheid, defensie, cyberbeveiliging en innovaties in de landbouw van Azerbeidzjan. Het handelsvolume tussen Israël en Azerbeidzjan staat momenteel op bijna 200 miljoen euro. Dit bedrag zal de komende jaren naar verwachting op zijn minst worden verdubbeld. Zoals gezegd, ging de aandacht van Cohen echter voornamelijk uit naar het verstevigen van de samenwerking op defensie- en inlichtingengebied met de regering in Bakoe.

Iraanse dreiging

Aan het einde van zijn bezoek aan Azerbeidzjan zei Cohen het volgende: “Israël en Azerbeidzjan delen dezelfde perceptie van de Iraanse dreiging. Het ayatollah-regime bedreigt onze regio’s, financiert terrorisme en destabiliseert het gehele Midden-Oosten. Wij moeten samen actie ondernemen om te voorkomen dat Iran nucleaire capaciteiten krijgt.”

Het laatste was een nieuwe aanwijzing dat Israël via de Mossad opereert vanaf het grondgebied van Azerbeidzjan. Iran heeft Azerbeidzjan herhaaldelijk beschuldigd van het faciliteren van Mossad-acties tegen het nucleaire wapenprogramma van de Islamitische Republiek. Bijvoorbeeld het nucleaire archief van Iran, dat Mossad agenten stalen uit een magazijn in een voorstad van Teheran in 2018, werd door Mossad met twee vrachtwagens naar Bakoe gesmokkeld. Vanaf de luchthaven Azerbeidzjan werd het archief vervolgens naar Israël gevlogen. De Mossad lanceerde ook aanvallen met onbemande vliegtuigen (UAV’s) op nucleaire installaties in Iran vanuit Azerbeidzjan.

Het bezoek van Cohen aan Bakoe vond plaats te midden van toenemende spanningen tussen Iran en Azerbeidzjan. Twee weken geleden wees Azerbeidzjan vier Iraanse diplomaten uit die werden verdacht van terroristische activiteiten en spionage. Het was het laatste incident in een lange reeks en een oorlog tussen de twee buurlanden valt niet langer uit te sluiten. Wanneer het zover komt, zal Israël naar alle waarschijnlijkheid Azerbeidzjan assisteren.

Sinds 2016 heeft Israël op ongekende schaal wapens geleverd aan Azerbeidzjan. Uit vluchtgegevens blijkt dat er sinds 2016 92 vrachtvliegtuigen uit Azerbeidzjan op de luchtmachtbasis Oevda nabij Eilat zijn geland. De wapens die Israël aan Azerbeidzjan leverde, waren cruciaal in de overwinning die het leger van het land boekte op Armenië in 2020 en september 2022, toen er opnieuw gevechten uitbraken over de Nagorno – Karabakh enclave. In beide gevallen gaven Israëlische wapens de doorslag.

Turkmenistan

Israël heeft nu ook de betrekkingen met een ander buurland van Iran verstevigd. Na zijn bezoek aan Azerbeidzjan vloog Cohen door naar Turkmenistan. Het was voor het eerst in 29 jaar dat een Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Turkmenistan bezocht. Cohen opende in de hoofdstad Asjchabad de permanente ambassade van Israël, die nu in een nieuw gebouw wordt gehuisvest. De ambassade is 18 kilometer van de grens met Iran verwijderd.

De Israëlische topdiplomaat zei dat zijn bezoek gerust als historisch kon worden aangemerkt en zei dat hij in Turkmenistan was om strategische zaken te bespreken die te maken hebben met de “regionale veiligheid”. Het bezoek aan Turkmenistan moest beschouwd worden als deel van een Israëlisch initiatief, met als doel om de relaties met landen in Centraal-Azië te versterken.

Nieuw Israëlisch initiatief

Dit initiatief kwam in een stroomversnelling nadat Iran, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië onlangs hun relaties herstelden. Het herstel van die betrekkingen was een streep door de rekening van de Israëlische regering. Die verkeerde juist in de veronderstelling dat het mogelijk was om een regionale coalitie tegen Iran te vormen met de voornoemde landen.

Premier Netanyahu ging in een interview met het Amerikaanse tv-station CBNC in op de toenadering tussen Iran en Saoedi-Arabië. Die toenadering zou meer te maken hebben met de situatie in Jemen, zei de premier. Saoedi-Arabië leidt in Jemen een pro-regeringscoalitie van moslimlanden die de Ansar Allah of Houthi militie bestrijdt. Deze militie is een onderdeel van Irans verzetsas en heeft in het recente verleden regelmatig aanvallen op Saoedi-Arabië uitgevoerd met door Iran geleverde raketten en UAV’s.

Normalisatie met Saoedi Arabië?

Netanyahu sloot niet uit dat Israël alsnog tot normalisatie van de betrekkingen met Saoedi-Arabië zou kunnen komen. Hij liet doorschemeren dat er nog altijd contacten waren met de regering van Saoedi-Arabië. Netanyahu zei verder dat Israël als een wereldleider op het gebied van innovaties belangrijk was voor het olierijke koninkrijk. Dit was een verkapte verwijzing naar de grotendeels verborgen werkzaamheden van Israëlische innovatiebedrijven in Saoedi-Arabië. Israëlische bedrijven zijn, volgens ingewijden, betrokken bij de bouw van de megastad NEOM, een futuristisch project langs de kust bij de Rode Zee.

De premier werd ook gevraagd wat hij dacht over de recente bezoeken van Hamas-leiders en een delegatie van de Palestijnse Autoriteit aan Saoedi-Arabië. Netanyahu bagatelliseerde deze ontmoetingen en zei dat ze zouden hebben kunnen gaan over de terreurgolf die Israël al geruime tijd teistert. Dit nu klonk ongeloofwaardig. Saoedi-Arabië is sinds enige tijd bezig met het veranderen van de politiek tegenover oude vijanden. Hamas is daar een voorbeeld van en zeker ook Iran. Er zijn ook besprekingen gaande tussen de regering in Riyad en het regime van de Syrische dictator Bashar al-Assad. Die besprekingen gaan ook over herstel van de betrekkingen tussen Syrië en Saoedi-Arabië, en over wederopbouwsteun door het koninkrijk.

Commentatoren die gespecialiseerd zijn in Saoedi-Arabië zien al deze ontwikkelingen als bewijs dat de regering in Riyad slechts geïnteresseerd is in de eigen belangen. Zij sluiten tegelijkertijd niet uit dat het ooit tot normalisering van de betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië zal kunnen komen. Er is echter duidelijk sprake van een verandering in de koers van het grootste Arabische land. Die verandering wordt algemeen ook beschouwd als een reactie op de interne onrust in Israël.

Het lijkt er echter sterk op dat Riyad koers veranderde nadat de Verenigde Staten niet inging op bepaalde eisen aan het adres van Washington voor normalisatie met Israël. Die eisen hadden vrijwel niets te maken met Israël maar alles met het wantrouwen van kroonprins Mohammed Bin Salman ten opzichte van de regering van president Joe Biden. De beide leiders hebben vanaf het begin een moeilijke relatie gehad en vele meningsverschillen.

Voor Israël was de koersverandering van Saoedi-Arabië klaarblijkelijk de aanleiding voor het verleggen van de aandacht naar moslimlanden in Centraal-Azië. De versterking van de banden tussen Israël en een reeks van landen in deze regio is een positieve ontwikkeling en kan niet los worden gezien van de groeiende spanningen rond Iran.