Wat was de aanleiding?

In november 2022 won de Likudpartij onder leiding van Netanyahu de verkiezingen. Netanyahu vormde samen met andere rechtse partijen een regering. Verschillende media bestempelden deze regering als ‘extreemrechts’, ‘ultrarechts’ of ‘het meest rechtst ooit’.

Deze rechtste regering viel bij veel mensen niet in de smaak. Des te meer omdat al bekend was dat de coalitiepartijen eventuele wetswijzigingen en hervormingen wilden doorvoeren. Dit zorgde voor onvrede en het baarde menigeen zorgen. Eind december werd de nieuwe regering geïnstalleerd. Begin januari werden de hervormingsplannen bekendgemaakt. Niet lang daarna stroomden tienduizenden mensen de straat op om te protesteren.

Wat houden de hervormingen nu precies in?

Het voornaamste doel van de hervormingen is de macht van het Hooggerechtshof beperken. De bekendste (of beruchtste) hervorming is waarschijnlijk wel het plan dat wanneer het Hooggerechtshof een wetsvoorstel verwerpt, het nog steeds mogelijk is voor het parlement om met een meerderheid van stemmen de wet aan te nemen. Daarnaast gaan de hervormingen ook over de benoeming van rechters van het Hooggerechtshof. Door de samenstelling van de commissie - die de rechters kiest - te veranderen, zou de regering een meerderheid van stemmen krijgen bij de benoemingen.

Verder zou door de hervormingen de zogenaamde ‘redelijkheidstest’ worden afgeschaft. Nu beoordeelt het Hooggerechtshof wetgevingen, beslissingen en benoemingen van de Knesset op grond van ‘redelijkheid’. Krijgt een beslissing de stempel ‘onredelijk’ opgeplakt, dan kan het Hooggerechtshof de Knesset bevelen om daar iets aan te doen.

Een voorbeeldje: in 2007 besloot de regering om klaslokaken in Sderot – vlak bij de grens met Gaza – niet te versterken tegen raketaanvallen. Het Hooggerechtshof bestempelde deze beslissing als ‘onredelijk’ en beval de toenmalige premier om de scholen te versterken. Er zijn nog meer hervormingen aangekondigd, maar voor nu zijn dit de belangrijkste.

Wie nemen er eigenlijk deel aan de protesten?

Hoewel een rechtse regering de hervormingen heeft aangekondigd, nemen zeker niet alleen linksgeoriënteerde Israëliërs deel aan de protesten. Ook rechtse (Likud)demonstranten laten hun stem horen. Dus zowel seculiere als religieuze en orthodoxe Joden zijn tegen de juridische hervormingen.

In interviews met de demonstranten komt vooral naar voren dat ze bang zijn dat de democratie hen ontnomen wordt en dat Israël in een dictatuur verandert.

Ondermijnen de hervormingen de democratie?

Dit is een lastige vraag. Afhankelijk van wie je het vraagt, zul je een ander antwoord krijgen. Voorstanders zullen zeggen dat het Hooggerechtshof in de loop der jaren te machtig is geworden, omdat het beslissingen van de Knesset kan terugdraaien en zo het laatste woord heeft. Zij beargumenteren dat de hervormingen juist nodig zijn om evenwicht te brengen in het politieke systeem.

Tegenstanders vinden dat de voorgenomen plannen de regering een vrijbrief geven om te doen wat ze wil. Zij zeggen dat het politieke systeem al weinig controles kent en wanneer de hervormingen worden doorgevoerd, er geen enkele controle meer is op de regering.

Wat zijn de reacties van de internationale gemeenschap?

Sinds de oprichting van de staat heeft Israël eigenlijk altijd in het centrum van de belangstelling gestaan: gebeurt er iets in het land, dan bemoeit meteen de hele wereld zich er mee. Met de grootschalige protesten is het niet anders. De Verenigde Staten - een van Israëls grootste bondgenoten - lieten in een reactie weten dat ze hoopten dat Netanyahu van de hervormingen zou afzien. Biden zei hierover dat hij bezorgd was en dat Israël niet door kon blijven gaan op deze weg.

Daarnaast hebben landen die hun banden met Israël hebben genormaliseerd of een vredesverdrag met de staat hebben gesloten, over het algemeen geen officiële verklaringen afgelegd over de protesten. Dit komt met name door het beleid om over het algemeen geen commentaar te geven over binnenlandse aangelegenheden van andere landen. Ten slotte hebben andere landen en groeperingen de protesten gebruikt om hun anti-Israël retoriek te spuien. Zo hopen bijvoorbeeld Iran en Hezbollah dat de protesten leiden tot de ondergang en de vernietiging van de Joodse staat.

Hoe nu verder?

Eind maart maakte Netanyahu bekend dat hij voorlopig op de pauzeknop heeft gedrukt wat betreft de hervormingen. De premier zit in een lastig parket: óf hij schuift de hervormingen helemaal van de baan en riskeert zo dat zijn coalitie uit elkaar valt, óf hij zet de hervormingen door en haalt zo de woede van de meerderheid van de bevolking op zijn hals.

Sinds eind maart zijn er ook onderhandelingen aan de gang tussen de coalitie en de oppositie. President Isaac Herzog leidt deze onderhandelingen, maar er komt hier steeds meer kritiek op, want mensen vinden de besprekingen te lang duren en voorlopig lijkt een grote doorbraak er ook niet in te zitten. Volgens de president hebben de onderhandelingen juist tijd nodig om zo tot een goede oplossing te komen. Het blijft dus nog even afwachten hoe alles zich verder zal gaan ontwikkelen.

Update van de redactie:

Afgelopen maandag 24 juli stemde het Israëlische parlement, de Knesset, in met de door de regering voorgestelde hervormingen van de bevoegdheden van het Hooggerechtshof. Lees hier onze reactie en gebedsoproep.