Dit kleine detail van de ‘moderne hemelsblauwe draad’ zal de buitenstaander niet opvallen. Maar voor de ingewijden wordt hier een taboe overtreden. Wat is hier aan de hand?

Aan de vier hoeken van onze kleding

Tsietsiet moeten wij bevestigen aan de vier hoeken van onze kleding. In Jeruzalem loopt iedereen er mee rond. Dit staat in de Bijbel (Numeri 15:38-40): “Spreek tot de Israëlieten en zeg tegen hen dat zij voor zichzelf, al hun generaties door, kwastjes moeten maken aan de hoeken van hun kleren. Aan de kwastjes aan de hoek moeten zij een blauwpurperen draad bevestigen. Die zal voor u aan de kwastjes zitten, opdat u, wanneer u hem ziet, aan al de geboden van G‘d denkt en die doet, zodat u niet uw eigen hart en uw eigen ogen zult onderzoeken, waar u als in hoererij achteraan gaat; opdat u aan al Mijn geboden denkt en die doet, en heilig bent voor uw G‘d“. Wij vertalen deze ‘blauwpurperen draad‘ als hemelsblauwe draad.

Ik werk nog steeds in het Bet Din (Joodse gerechtshof) in Duitsland waar we conversies en echtscheidingen doen. Op onze tocht door Duitsland doen we uiteraard ook Berlijn aan omdat daar inmiddels weer relatief veel Joden wonen. Ongelooflijk maar waar. Ook daar zie ik steeds meer mensen met een hemelsblauwe draad aan hun kwastjes. Ik ontmoet daar een oude bekende. Rabbijn Dovid Gernetz uit Berlijn vertelt mij over het fenomeen van de ‘terugkeer van de hemelsblauwe draad: “Sefardische Joden hebben een sneeuwwit gebedskleed. Maar wij Asjkenaziem (westerse Joden) hebben het gebruik om onze talliet, ons vierhoekige gebedskleed met blauwe of zwarte strepen te versieren als herinnering aan de hemelsblauwe draad uit de Tora, die naast drie witte draden als een soort kwastje aan de kleding werd bevestigd (Numeri 4:38)."

De Israëlische vlag

De vlag van Israël is eigenlijk niets anders dan een rechthoekig gebedskleed met blauwe strepen met een Davidsster in het midden. De Israëlische vlag heeft geen kwastjes, want de Bijbelse kwastjes hangen wij alleen aan mensenkleding en niet aan onze vlag. Maar de blauwe strepen herinneren ons wel weer aan dat Bijbelse hemelsblauwe draad. Maar meer is het niet. Wij kunnen deze hemelsblauwe kleur niet meer vinden en dus ook niet meer produceren. De laatste dertienhonderd jaar weten wij eenvoudigweg niet meer wat de identiteit van deze hemelsblauwe kleurstof is en ook niet meer waar we die grondstoffen kunnen vinden. Daarom hebben we al meer dan een millennium geen hemelsblauwe draad meer aan onze tsietsiet-kwastjes.

We zijn nog altijd op zoek naar het dier waaruit wij de grondstoffen voor de hemelsblauwe draad kunnen extraheren. Maar we zijn als Joods volk het spoor bijster geraakt. Rabbijn Gernetz: “Het precieze tijdstip van dit hiaat in onze kennis is onduidelijk. De Talmoed (B.T. Menachot 43a) geeft aan dat de hemelsblauwe kleur tot ongeveer 500 na nog voorkwam, maar omstreeks 750 na al verdwenen was“.

Herinvoering

Het probleem is dat er sinds 150 jaar een nieuwe beweging is ontstaan, die de herinvoering van de hemelsblauwe draad propageert. Voorstanders menen deze kleurstof weer gevonden te hebben. Inmiddels lopen een kwart miljoen orthodoxe Joden met deze hemelsblauwe draad op straat. Zelfs een van mijn zwagers is inmiddels tot deze groep bekeerd.

Rabbijn Dovid Gernetz: “Joodse bronnen stellen, dat deze hemelsblauwe kleur wordt gewonnen uit het bloed van de 'chilazon‘, een slak uit de Adriatische zee. Er zijn ook verschillende theorieën onder historici en rabbijnen over de reden voor de breuk in de traditie. De Midrasj (achtergrondverklaring) lijkt te impliceren dat de de Bijbelse hemelsblauwe kleur opzettelijk door G'd werd verborgen. We doen het gebod van de schouwdraden alleen nog maar met witte draden. Maar een belangrijke Joodse leider heeft er zijn levenswerk van gemaakt om het verloren 'hemelsblauw’ terug te vinden - Rabbi Gersjon Leiner (1839-1890), de "Radzyner Rebbe" (geestelijk hoofd van de chassidische Radzyn dynastie). Hij hield zich ook bezig met geneeskunde, scheikunde en techniek, hoogst ongebruikelijk voor een Rebbe in het Polen van de 19e eeuw.

Na jaren van onderzoek concludeerde de Radzyner Rebbe dat de inktvis het best aan de beschrijving van de 'chilazon‘ voldeed, Met behulp van een Italiaanse chemicus slaagde hij er uiteindelijk in de zwarte inkt van de inktvis in blauw te veranderen. Binnen twee jaar droegen meer dan 10.000 Radzyner Hasidim de hemelsblauwe draad. Later bestudeerde de Opperrabbijn van Israël rabbi Jitschak Herzog (1889-1959) het Radzyner hemelsblauw en liet deze onderzoeken in een laboratorium. In 1913 weerlegde hij tot in detail de stelling dat de octopus het chilazon is. Het is volgens hem hoogstwaarschijnlijk een doornige slak.”

Oude Joodse traditie in onze vlag

Het ‘moderne hemelsblauw’ wordt echter door de meeste Joden niet gedragen. Maar dit doet niet af aan de vlag van Israël. De blauwe strepen herinneren nog steeds aan de blauwe draad die ooit in Bijbelse tijden aan onze kledingkwastjes hing. Dat is onze trots: onze millennia oude Joodse traditie, die zo ver teruggaat, dat wij die alleen nog maar kunnen herinneren, maar niet meer kunnen realiseren.