Gemengde wereld

Nergens is de botsing en vermenging van de wereldcultuur zo duidelijk als in de werken van de Israëlische winnaar van de Nobelprijs voor de literatuur, Shai Agnon. Agnon is de verpersoonlijking van een opvoeding in een gemengde wereld. Hij werd geboren in Polen en thuis werd er Jiddisch gesproken. Zijn moeder, wiens familie afkomstig was uit de grote Joodse seminaries van Litouwen, stond erop hem Duitse les te geven. In de dagen voor de vernietiging die Duitsland over de Europese Joden bracht, werd Duitsland namelijk beschouwd als het toppunt van cultuur.

Geschoold zonder school

Agnon’s vader, wiens wortels in de Hasidim lagen, onderwees hem in het Hebreeuws. Samen bestudeerden zij de Bijbel, Talmoed en rabbijnse grootheden als Maimonides. Zo kreeg Agnon een ongelooflijk veelzijdige opvoeding die hem inzicht bood in vaak tegenstrijdige Joodse werelden. Zijn veelzijdige opvoeding was geworteld in zijn religieuze naleving. Agnon kon pagina’s Joodse geschriften uit het hoofd opzeggen. Agnon, die zoveel bereikte in het leven, ging niet eens naar school!

Hebreeuwse romans

Geleidelijk aan kregen de Joden in Europa meer kansen in de niet-Joodse wereld en ondergingen zij een emancipatie. Deze nieuwe vrijheid bracht een hevig antisemitisme voort, maar ook een conflict tussen traditionele Joden en degenen die wilden ontdekken wat de wereld te bieden had. De veranderingen in de samenleving, zijn vasthouden aan een eerbiedig leven en Agnons vermogen om in alle werelden te verkeren, waren van grote invloed op zijn werken. Toen Agnon in de jaren ‘20 naar Erets Yisrael kwam, begon hij in het Hebreeuws romans te schrijven over het Joodse Jiddische leven in Europa. Geen wonder dat hij bekend werd als de ‘Jood van de Joden’.

Mengelmoes

Na de vernietiging van de Holocaust schreef Agnon over de zionistische pioniers die aan de uitroeiing waren ontsnapt en na de Tweede Wereldoorlog naar het land kwamen. Zijn stijl was uniek. Men had nog nooit zoiets gelezen. Agnon mengde modern Israëlisch Hebreeuws met rabbijnse en Jiddische ideeën, geworteld in een Europees verleden.

Straat afgesloten: Schrijver behoeft stilte

Omdat het onmogelijk was hem in een bepaalde Joodse achtergrond in te delen, werd Agnon een van de meest geliefde auteurs die de staat Israël ooit heeft gehad. Zozeer zelfs, dat toen hij bij de gemeente Jeruzalem klaagde dat het verkeer in de buurt van zijn huis zijn schrijven stoorde, de gemeente de straat afsloot zodat hij rustig kon blijven schrijven.

Nobelprijswinnaar

Tijdens de uitreiking van de Nobelprijs in Zweden stelde Agnon zichzelf voor in het Hebreeuws. Hij verklaarde dat, hoewel hij in een stad in ballingschap was geboren, hij zichzelf altijd als iemand beschouwde die in Jeruzalem geboren en getogen was. De ceremonie vond plaats op de Sabbat tijdens Chanoeka. Agnon stelde zijn aanwezigheid uit tot het donker was en tot hij de Chanoekia had aangestoken.

Agnons woorden van ‘niet langer in ballingschap’ en zijn vasthouden aan de Joodse gebruiken, ongeacht welke grote prijs er op het spel stond, bezegelden hem in de harten van Israël voor de komende generaties.