Eerbied voor zijn vader

Als we het hebben over ‘eerbied voor vader en moeder‘ uit de Tien Geboden (Ex. 20:12) dan had het zeker passend geweest dat Jozef zou zijn afgereisd naar Israël om zijn vader Jakob te bezoeken. Jakob was op dat moment 130 jaar (Gen. 47:9). Het heeft geen pas om je oude vader naar jou te laten reizen (zeker in die tijd niet, toen reizen zeer oncomfortabel was en vaak ook nog gevaarlijk). Jozef stuurde wel vervoer naar Israël (agalot, het Hebreeuwse woord voor wagens, Gen. 45:27) maar niettemin bleef de vraag in mijn achterhoofd spelen waarom Jozef zich niet even de moeite heeft genomen om naar Kanaän af te reizen om zijn vader de eer aan te doen hem persoonlijk te bezoeken na 22 jaar scheiding en hem zo – wellicht ook sneller - uit zijn treurige lijden te verlossen. Wanneer hij in eigen persoon verschenen zou zijn, zou het allemaal veel natuurlijker zijn gegaan (hoewel het dan misschien ook een enorme shock zou kunnen zijn geweest voor Jakob).

De voorspelling van slavernij

Voor Jozef was het niet zo eenvoudig om Egypte te verlaten. We zien dat iets verderop in de Tora. Na het overlijden van Jakob wil Jozef naar Israël om Jakob in de spelonk de Machpela te begraven. Volgens de traditionele uitleg was de farao niet bereid om Jozef permissie te geven Egypte te verlaten. Het kostte Jozef zeer veel overredingskracht om de Farao tot toestemming te bewegen.

Verder was er alleen eten in Egypte en in Kanaän was er alleen maar hongersnood. Bovendien was er bij het verbond tussen de stukken (Gen. 15:7 e.v.) voorspeld dat het joodse volk, dat toen nog alleen maar bestond uit de familie van Jakob, naar Egypte zou afdalen. Ik denk dat ook dat heeft meegespeeld bij Jozefs beslissing om Jakob naar Egypte te brengen. Toch bleven die wagens bij mij in mijn achterhoofd een moeilijk punt. Waarom moet de Tora dit detail van de wagens vermelden?

Waterdicht bewijs

De broers kwamen naar Israel, dat overigens toen nog Kanaän heette. We lezen: “Zij trokken weg uit Egypte en kwamen weer bij hun vader Jakob in het land Kanaän. Toen vertelden zij hem: Jozef leeft nog! Hij is zelfs heerser over heel het land Egypte! Toen bezweek zijn hart, want hij geloofde hen niet (te weten door onverwachte blijdschap en grote verwondering, omdat Jakob al vele jaren niets van Jozef gehoord had). Maar toen zij hem alle woorden overgebracht hadden die Jozef tot hen gesproken had, en toen hij de wagens zag die Jozef gestuurd had om hem te vervoeren, leefde de geest van hun vader Jakob op.” (Gen. 45:25-27). De opeenvolging van de gebeurtenissen lijken een hint te geven naar iets dat niet duidelijk wordt uitgesproken. Nadat Jozef de wagens had gestuurd herleefde Jakobs geest. Maar wat hebben de wagens te maken met Jakobs vreugde?

Onze Wijzen (Midrasj Bereesjiet Rabba 94; Tanchoema) wijzen ons er op, dat deze wagens zeker iets van doen hebben met Jakobs opleving. De wagens waren niet alleen een vervoersmiddel maar ook een hint. Het Hebreeuwse woord voor wagen (agala) toont verwantschap met het woord voor kalf (egla). Onze Wijzen stellen dat de wagens een hint vormen richting de episode van de egla aroefa (het kalf waarvan de nek gebroken wordt indien een mens vermoord op straat wordt gevonden en de dader onbekend is, zie Deut. 21: 1 e.v.). Dit hele leerstuk over de de egla aroefa – wat te doen na doodslag door een onbekende - had Jozef van zijn vader Jakob geleerd vlak voordat hij door zijn broers gekidnapt werd en naar Egypte werd afgevoerd. Alleen Jakob en Jozef wisten wat ze precies als laatste geleerd hadden. Jakob begreep de hint en daarom was dit voor hem een ‘waterdicht bewijs’ dat Jozef nog in leven was.

Wij hebben het goed op orde in Egypte, kom maar kijken

Maar er zijn ook andere verklaringen mogelijk voor de samenhang tussen de wagens en Jakobs overtuiging dat Jozef inderdaad nog leefde en zijn geloof niet verloren was in het afgodische en onzedelijke Egypte. Het feit dat Jozef graag wilde dat Jakob naar Egypte kwam, was voor Jakob een bewijs voor Jozefs spirituele zuiverheid en oprechtheid. Als Jozef daar in het verleidelijke Egypte iets te vrezen had van kritiek van Jakob omdat hij zich niet geheel aan de religie zou hebben gehouden, dan had Jozef alles gedaan om Jakob weg te houden uit Egypte en in Israël te laten blijven. Jozef zou er dan geen enkele behoefte aan hebben gehad om vader Jakob naar Egypte te brengen.

Maar juist door de wagens van Jozef en zijn verzoek aan Jakob om naar Egypte te komen, begreep Jakob dat Jozef daar in Egypte zijn religieuze zaakjes geheel op orde had. Jozef had met vlag en wimpel zijn religieuze overtuiging hoog gehouden, ondanks alle negatieve invloeden van buiten. Jakob begreep hieruit dat het inderdaad zo was dat ‘Jozef over het hele land Egypte heerste’ (Gen. 45:26). Dit was het allerbelangrijkste voor Jakob: Jozef had zijn Tora-lessen niet vergeten! En dat gaf Jakob het vertrouwen dat ook zijn  kinderen en kleinkinderen niet helemaal zouden opgaan in de Egyptische cultuur gedurende de langdurige slavernij. Zij zouden eens uittrekken uit Egypte om de Tora op de berg Sinai te ontvangen! En daar ging het om…