De episode van het gouden kalf

Hoe raakte Mozes’ broer Aäron, die toch als een ware heilige bekend staat, verstrikt in de episode van het gouden kalf? De Thora vertelt ons in geuren en kleuren wat er gebeurde:

“Toen het volk zag dat het lang duurde voor Mozes van de berg afdaalde, kwam het volk bijeen bij Aäron, en zij zeiden tegen hem: Sta op, maak voor ons goden die vóór ons uitgaan, want die Mozes, de man die ons uit het land Egypte geleid heeft – wij weten niet wat er met hem gebeurd is. En Aäron zei tegen hen: Ruk de gouden ringen die uw vrouwen, uw zonen en uw dochters in hun oren hebben, af, en breng ze bij mij. Toen rukte heel het volk de gouden ringen die ze in hun oren hadden, af en zij brachten ze bij Aäron. Hij nam ze van hen aan, hij bewerkte ze met een graveerstift en maakte er een gegoten kalf van. Toen zeiden zij: Dit zijn uw goden, Israël, die u uit het land Egypte geleid hebben. Toen Aäron dat zag, bouwde hij er een altaar voor, en Aäron kondigde aan: Morgen is er een feest voor G’d! Zij stonden de volgende dag vroeg op, brachten brandoffers en brachten ook dankoffers. Het volk ging daarna zitten om te eten en te drinken; vervolgens stonden zij op om uitbundig feest te vieren”.  (Ex. 32:1-6)

Het woord goden is naar mijn smaak geen goede vertaling (zie verder).

Bang voor het volk?

Rabbi Avraham ibn Ezra (1089-1164) geeft drie uitleggingen, die hij allemaal verwerpt. De eerste verklaring wil, dat Aäron bang zou zijn geweest voor het Joodse volk. Maar dat schiet hem in het verkeerde keelgat. Aäron had genoeg Godsvertrouwen om niet bang te zijn voor een stelletje oproerkraaiers.

Heeft Aäron echt meegewerkt aan het gouden kalf?

Uit de Thoratekst blijkt dit niet. Als G’d aan het einde van het vijfde boek Mozes verklaart, dat de enige zonde van Aäron was, dat hij op de rots heeft geslagen in plaats van tegen de rots te spreken, betekent dit impliciet, dat Aäron zich niet schuldig heeft gemaakt aan het gouden kalf. G’d had Aäron nooit als Hogepriester, die verzoening moet doen voor het volk, uitgekozen als hij in de fout was gegaan met afgoderij. Bovendien had Mozes Aäron moeten doden voor afgoderij als hij daar inderdaad aan had meegedaan.

Aäron onnozel?

Een derde verklaring stelt, dat Aäron door het volk bedrogen werd. Hij zou niet hebben geweten, dat er een gouden kalf uit het vuur zou komen. De mensen gebruikten zwarte magie uit Egypte om de vorm van een kalf te produceren wat dus wonderwel lukte. Maar om Aäron als zo onnozel weg te zetten, gaat Rabbi Avraham ibn Ezra wat te ver.

G’ds Aanwezigheid voelbaar gemaakt

Deze laatste commentator meent, dat de enige juiste uitleg van de rol van Aäron in deze intrieste episode was, dat het volk tot de splitsing van de Schelfzee geleid werd door de wolk van de G’ddelijke Majesteit overdag en de vuurzuil ’s avonds. Nadat het hele Egyptische leger met man en muis verdronken was, werden ze verder geleid door Mozes. Mozes was nu verdwenen.

Het volk – en Aäron ging hierin mee - meende dat de G’ddelijke Majesteit ook op een materieel object zou kunnen rusten, zoals dat ook het geval was bij de Cherubijnen op het bovenvlak van de heilige Arke. Van tussen de Cherubijnen sprak het Opperwezen met Mozes. Gelijk G’ds Aanwezigheid voelbaar gemaakt werd in een wolk of vuurzuil als leidsman voor het volk, zou het in de ogen van Aäron G’d tot eer zijn geweest om Zijn Aanwezigheid op een aards object laten rusten. Aäron bouwde daarom een altaar voor HaSjeem, G’d, omdat hij meende dat G’ds Aanwezigheid op dit object zou kunnen neerdalen. Daarom riep hij dat er ‘morgen een feest voor G’d zou worden gevierd’.

Aards krachtenveld of fundering

Het woord ‘Elokiem’, dat in de Nederlandse vertaling als ‘goden’ wordt weergegeven, moet m.i. vertaald worden als ‘aardse krachten’ of fundering, waarop de G’ddelijke Majesteit rusten kan. Elokiem betekent eigenlijk ‘krachten’.

Zwijgende meerderheid ook schuldig

Maar de meetrekkende avonturiers, van oorsprong heidense Egyptenaren, waren teruggevallen in hun oude gewoonten en waren Aäron te vlug af. Zij begonnen ’s ochtends vroeg het object als afgod te vereren. Het waren uiteindelijk maar 3000 zondaars. Dat was slechts een op de tweehonderd van de 600.000 mannen (de vrouwen deden niet mee aan deze afgoderij). Niettemin werd dit het hele volk aangerekend, omdat zij hier te weinig tegen protesteerden. De zwijgende meerderheid is ook schuldig, ook al geloofden ze niet in dit heidense gedoe.

Kies je omgeving zorgvuldig

Wees voorzichtig met het uitkiezen van je vrienden. Want het kan eenvoudig gebeuren, dat zij al het goede wat jij hebt opgebouwd, door slechtheid, sleur, domheid of onbeholpenheid, binnen de kortste keren afbreken en jij meegesleurd wordt. Een kleine minderheid kan een grote meerderheid in grote verlegenheid brengen. De morele balans is uiterst wankel. Kies je omgeving zorgvuldig en blijf weg bij kwade invloeden.