Drie gronden

Aartsvader Jakob wilde niet in Egypte begraven worden. Volgens Rasjie (11e eeuw) had Jakob voor dit verzoek verschillende redenen. Allereerst meende hij, dat zijn lichaam zou lijden onder de latere, derde plaag ‘luizen’, die Egypte zou treffen. Bovendien moeten de doden van buiten het land Israël - voordat ze herleven bij de Techiat Hametiem (herleving der doden) - door onderaardse gangen naar Israël bewegen, hetgeen onaangenaam is. Verder vreesde hij dat de Egyptenaren hem als afgod zouden aanbidden, wat hem zeer tegen de borst stuitte. Omdat een afgod vernietigd moet worden, wilde hij geen risico nemen en in Israël begraven worden.

Jakob buigt voor Jozef

Jakob wilde dit zo graag, dat hij Jozef dit liet zweren. Sommige verklaarders leggen Jakobs bezorgdheid uit als gevolg van het feit, dat hij het uiterst onaangenaam vond om anderen met zijn zorgen te belasten. Jozef antwoordde: ‘Ik zal handelen naar uw woorden. Toen zei hij (Jakob): zweer mij en hij zwoer hem; hierop wierp Israël (Jakob) zich neer aan het hoofdeinde van zijn bed.’ (Gen. 47:30-31). Het lijkt erop, dat Jakob zich voor zijn zoon Jozef boog nadat hij hem bezworen had hem te zullen begraven in de spelonk te Machpela in Israël. De joodse traditie verklaart echter dat Jakob eigenlijk voor G’d knielde uit dankbaarheid voor de toezegging van Jozef. Jakob maakte de indruk dat hij knielde voor zijn zoon vanwege het bekende gezegde ‘buig voor een vos op zijn tijd’ (wanneer hij voorspoedig en machtig is, ook al zou je hem normaliter die eer niet waardig keuren). Jozef had zijn vader respect moeten tonen. Hier gebeurde het omgekeerde. Jakob toonde respect voor zijn zoon Jozef, omdat hij de onderkoning van Egypte was en hij als enige in staat was zijn wens om begraven te worden in Israël, te vervullen. Daarom maakte Jakob een ‘schijnbuiging’ voor Jozef.

Afhankelijk zijn van anderen is soms moeilijk te verwerken

In de ouder-kind relatie tussen Jakob en Jozef ligt hier een moeilijk punt. Afhankelijk worden van je kinderen, is niet altijd makkelijk te verwerken, zeker niet wanneer je de gezegende leeftijd hebt bereikt van 130 jaar. In Gen. 46:30 zegt Jakob nadat hij Jozef weer ziet na 22 jaar: ‘Nu kan ik sterven, nu ik jouw gezicht weer gezien heb, want je leeft nog.’ Maar men kan het ook vrij vertalen als ‘Nu ik afhankelijk zal moeten zijn van mijn zoon Jozef om mij te onderhouden en te voorzien in mijn behoeften hier in Egypte - zou ik liever sterven!’ Dit is een uiterst opmerkelijke en onverwachtse verklaring van Jakobs emotionele uitroep bij het lang verbeide weerzien.

Maar de meesterstrateeg Jozef zou Jozef niet zijn als hij geen manier zou hebben gevonden om Jakobs verlegenheid te ondervangen. Normaliter begrijpen wij de woorden ‘Ik zal handelen naar uw woorden’ als ‘ik zal doen wat u vraagt.’ Dit kan echter ook geïnterpreteerd worden als ‘ik ga hetzelfde voor mezelf doen zoals u vraagt.’ Jozef wilde zijn oude vader zo min mogelijk kwetsen en bedoelde met de woorden ‘Ik zal handelen naar uw woorden’, dat hij hetzelfde voor zichzelf zou vragen aan zijn broers en kinderen. Ook Jozef voelde dat hij liever in het heilige Land begraven wilde worden dan in Egypte. Jozef zei toen tegen Jakob, dat hij zelf ook liever in Israël begraven wilde worden.

Jakob wilde niet tot last zijn. Daarom zei Jozef hem, dat hij dit voor zichzelf deed. Als Jozefs broers en kinderen zouden zien hoe veel moeite het hem koste om Jakob te begraven in Israël, zouden ook zij bereid zijn veel moeite te doen om Jozef te begraven in Israël. Op deze wijze bespaarde Jozef zijn vader Jakob veel ergernis en gaf hij hem zijn zelfrespect terug. Dit is eigenlijk de essentie van de Tora-opdracht om de ouders te eren, ook als zij oud en ‘afgeschreven’ zijn: hun eigenwaarde zo veel mogelijk bevestigen en vasthouden.

Een grote eer voor Jozef

Al dit vertoon van eerbied voor zijn vader heeft Jozef overigens in eerste instantie niet zo geholpen bij zijn eigen begrafenis. Zijn kist werd afgezonken in de Nijl en moest wachten tot de Uittocht uit Egypte totdat Mozes zich de moeite nam de botten van Jozef mee te nemen naar Israël. Gedurende de veertig jaar in de woestijn viel Jozef overigens grote eer ten deel. Zijn kist werd naast de Aron hakodesj, de heilige Arke vervoerd waarin de Stenen Tafelen met de Tien Geboden en (later) de Torarol van Mosje vervoerd werd. Dit geschiedde onder het motto: ‘Jozef heeft vervuld wat er in deze Tora staat.’ Uiteindelijk werd Jozef in Sjechem (Sichem) begraven waar zijn graf tot op de dag van vandaag bezocht kan worden.