Donkere, heel donkere wolken pakten zich samen. Jaap Meijer vertelde dat hij in die dagen zijn promotor Prof. Jan Romein tegen het lijf liep op de stoep van het Amsterdams archief. ‘Je moet voort maken’ zei Romein, ‘of jij zit de een of andere dag in de gevangenis, of ik’. ‘Ik ben nog niet klaar’ antwoordde Jaap, waarop Romein zei: ‘Oninteressant; wat je ook inlevert is voor mij voldoende’. Op 2 oktober 1941 promoveerde Jacob Meijer op een boeiend onderwerp: ‘Isaac da Costa’s weg naar het christendom’. Aan de kwaliteit kon je niet merken dat er haast was gemaakt, verklaarde de promotor in zijn toespraak na de promotieplechtigheid.

Evelien Gans, biograaf van Jaap Meijer schrijft: ‘De promotie lijkt gepaard te zijn gegaan met enige intimidatie van de kant van onwelkome gasten. Er hingen relletjes in de lucht. Er bevonden zich studenten onder het publiek die lid waren van de NSB. Er ontstond een sfeer van dreiging en van angst. Voor het uitreiken van de bul week men daarom uit naar de senaatskamer.' Donkere wolken werden al snel donkere daden. Voor Jaap Meijer, zijn vrouw Lies en hun zoontje Ischa liep de weg ruim een jaar later naar kamp Westerbork en daarna naar Bergen Belsen. Ze overleefden alle drie de oorlog maar leefden verder als beschadigde mensen. Holocaustoverlevenden. We zijn 82 jaar verder.

Een herhaling van de geschiedenis?

Op 5 november 2023 loopt een diploma-uitreiking aan dezelfde universiteit helemaal uit de hand. Radicale pro-Palestina aanhangers kapen de plechtigheid. Een van de studenten houdt een beladen politieke speech. Er zijn antisemitische en anti-Israëlische leuzen te horen. Radicale elementen scanderen: ‘From the river to the sea, Palestine will be free’. Een Joods gezin dat aanwezig is, protesteert ertegen, maar zij worden weggehoond en antisemitisch bejegend. ‘Toen wij de zaal verlieten, omdat wij ons niet meer veilig voelden, kregen we ’Fucking Jews’ naar het hoofd gesmeten. Er zaten allemaal radicale elementen in het publiek.’

Geen van de docenten of medewerkers grijpt in. De UvA zegt het incident hoog op te nemen en biedt excuses aan. Fijn, maar waarom greep niemand in? Waarom kregen de Joodse ouders en hun zoon het aanbod om in een apart kamertje het diploma in ontvangst te nemen. Het was toch logischer geweest dat de relschoppers eruit gezet waren. Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) zegt een patroon bij de UvA te zien. Telkens zijn er dergelijke incidenten, waarna excuses van de universiteit volgt. ‘Maar telkens opnieuw is men te laf om in te grijpen op het moment dat zoiets gebeurt’.

Nieuw jasje

Al meer dan tachtig jaar breken we ons hoofd over de vraag hoe de Holocaust heeft kunnen plaatsvinden. Waar komt toch die irrationele haat tegen het Joodse volk vandaan? Bijna was het volk vernietigd. Wat zit er achter? Hoe werden al die leugens door zoveel mensen geloofd? En waarom liepen er zoveel mensen achter Hitler aan? Ook het overgrote deel van de Duitse kerk. Je komt er niet uit. De haat is even banaal als dodelijk. Zelfs na de oorlog was er een opleving van antisemitisme in Nederland. De jarenlange propaganda had zijn werk gedaan. Haat zaaien, leugens verspreiden, intimidatie. En nu zien we het zelfde patroon zich opnieuw ontvouwen.

Antisemitisme, het is een muterend virus schreef rabbijn Jacobs onlangs. Altijd weer hetzelfde verhaal, maar wel telkens in een ander jasje. Het jasje van nu heet: ‘Israël’. Angstwekkend is het om te zien hoe snel ook nu de haat weer om zich heen grijpt. Kristallnachtherdenkingen moesten afgezegd of aangepast worden. Te gevaarlijk. ‘From the river to the sea, Palestine will be free’, projecteerden mensen van Extinction Rebellion op de Domtoren van Utrecht en op de Rotterdamse Euromast. Boven alles verheven. De Volkskrant-columnist Max Pam proeft de woorden van de leus: ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ en kan niet tot een andere conclusie komen dan deze betekenis: ‘Juden eraus’.

Het is weer angstig om Jood te zijn, ook in Nederland. Het vreselijke pogrom van 7 oktober 2023 moeten we volgens velen vooral ‘in de context’ zien. En net als in de oorlog zie je het kerkelijk spreken weer verzanden in nietszeggende nuances. Met het antisemitisme zie je ook de slapheid en de lafheid weer te voorschijn komen.

Extinction Rebellion

De klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR) verdient onze aandacht. De beweging heeft ook op christenen veel aantrekkingskracht. Ze lijken er een soort gekerstende club van te willen maken. Op de snelweg wordt avondmaal gevierd en hun acties kunnen heel goed de plaats innemen van een kerkdienst. Vanuit de top van de PKN werd daar zelfs een zegen aan gegeven. Wat een grenzeloze naïviteit. De wereld moet gered worden en dat moeten wij doen. Bij een bijbellezer zouden er toch een paar lampjes mogen gaan branden. Is dat echt onze roeping?

Maar zoals in elke religie is de leer van XR allesomvattend. Eigen kledingvoorschriften, (arafatsjaal), eigen spijswetten (vegan), eigen taal (woke) en een eigen apocalyps (opwarming), enz. Alle terreinen van het leven worden bestreken. Dat moet ook, want alles is met elkaar verknoopt. ‘Intersectionaliteit’ heet dat. Dit moeilijke woord zag ik een paar jaar geleden voor het eerst tijdens een demonstratie, ook op de Universiteit van Amsterdam. Het gaat om een totaalpakket. Mooi dat u voor het klimaat demonstreert, maar je hoort ook voor de Palestijnse zaak te zijn, natuurlijk ook voor de LHBT-beweging en voor nog heel veel meer. Je zag het gebeuren tijdens de ‘Mars voor klimaat en rechtvaardigheid’, die 12 november op het Museumplein in Amsterdam plaatsvond. ‘Plots klonk daar de geestdriftige leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’. Ook Greta Thunberg, gehuld in arafatsjaal, kwam haar solidariteit betuigen met de Palestijnse zaak. Zijn dit echt onze nieuwe profeten? Ik denk toch eerder aan valse profeten.

We moeten ons niet mee laten slepen. De context van alle gebeurtenissen in de wereld is voor een christen het Evangelie en de profeten. Bestudeer ze, lees ze naast de krant en doe wat er gedaan moet worden. Wat we moeten doen? In elk geval niet wegkijken.