We waren met honderden andere Joodse meisjes die gedwongen werden om daar te werken. We hadden honger en waren wanhopig en misten onze families heel erg. Wij moesten hard werken, terwijl de Duitsers stonden te schreeuwen en de machines veel lawaai maakten. We dachten dat we het daglicht nooit meer zouden zien.

De Duitsers zeiden tegen ons dat er nergens ter wereld meer Joden te vinden waren. Maar tot onze grote blijdschap werden we, met Gods hulp, bevrijd uit die hel en nu zijn we hier in Israël! Nu Ik hier sta, in dit geheime kogelfabriekje, is voor mij de cirkel nu rond.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden jonge, Joodse vrouwen gedwongen om kogels te produceren om andere Joden te doden. Terwijl hier in Kibbutsim Hill, op hetzelfde moment, jonge Joodse mannen en vrouwen kogels maakten om Joden te verdedigen!’
(Uit een brief van een Holocaustoverlevende aan Kibbutzim Hill in Rehovot.)

Op bezoek

Jaren geleden gingen we met onze kinderen naar Israël en bezochten toen in Rehovot het geheime, ondergrondse kogelfabriekje. Wat daar, voor de oprichting van de staat Israël, tot stand gebracht was door jonge mensen, maakte zoveel indruk dat we er dit jaar weer naar toe gegaan zijn.

Een gids ontvangt ons in de kibboets en neemt ons mee naar een van de gebouwen waar de ‘wasserij-ruimte’ was. Daar begint ze met haar verhaal over de geheime, clandestiene operatie om meer dan 2 miljoen kogels te maken voor de geweren van de strijders van de Hagana.

Buiten zag het eruit als een gewone kibboets, met huizen waar de kibboetsbewoners konden wonen, een gezamenlijke eetzaal, kippen, koeien, een groentetuin en werkplaatsen. Maar het eigenlijke doel was iets heel anders: 9 mm kogels maken voor de stenguns van de Haganah-strijders. De ‘Sten’ was het persoonlijke wapen van de strijders in de Onafhankelijkheidsoorlog in 1948. Maar ze waren bijna niet te gebruiken omdat er geen kogels waren.

De fabriek werd gebouwd op ‘Kibbutzim Hill’, een kibboets in de stad Rehovot, ten zuidoosten van Tel Aviv. Pal onder de neus van een nabij gelegen Britse legerbasis! De operatie kreeg de codenaam ‘Ayalon Instituut’. Machines om kogels te maken waren in het grootste geheim uit Polen gesmokkeld en in de ondergrondse fabriek geplaatst. Er waren twee ingangen, die aan de ene kant werden gecamoufleerd door een bakkerrijoven en aan de andere kant door een grote wasmachine.

Alles gebeurde tussen de jaren 1945-1948 onder de ogen en oren van de Britten, die het gebied in die tijd als Mandaatgebied beheerden. Daarom moesten de oven en de wasmachine de hele dag in werking zijn, om het kabaal van de ondergrondse fabriek te overstemmen. En van het lawaai van de ondergrondse schietbaan.

Dagelijks leven

’s Morgens vroeg liepen 45 jonge mannen en vrouwen met een schoffel naar de werkplaats. Maar hun doel was niet om daar te werken, maar om vliegensvlug onder de grond te verdwijnen om daarna de hele dag bezig te zijn met het vervaardigen van kogels. Dat was uiterst gevaarlijk werk, want er kon zomaar een ontploffing plaatsvinden. Maar in al die jaren is er geen enkele ongeluk gebeurd. Een echt wonder!

De hele operatie was zo geheim dat zelfs de eigen partner of de andere leden van de kibboets er niets van wisten. Maar het werk onder de grond was heel ongezond. De werkers kampten met hoofdpijn. Ze kregen vitaminegebrek en gingen er steeds bleker uitzien. Dat wekte argwaan, want mensen in een kibboets werken immers de hele dag buiten in de zon en zien er gezond en gebruind uit. Daarom moesten ze iedere dag onder een soort hoogtezon en kregen ze extra voeding en vitamines.

Soms moest er een leugentje om bestwil verzonnen worden. Bijvoorbeeld toen er koperplaten werden besteld. De autoriteiten vroegen verbaasd waarom er zo’n grote hoeveelheid nodig was. De werkers legden uit dat deze koperplaten bestemd waren om er kokertjes voor lippenstift van te maken, want de vrouwen in het Midden Oosten gebruikten erg veel cosmetica!

Nadat de staat Israël in 1948 werd gesticht was deze geheime operatie niet meer nodig en konden de kibboetswerkers met hun leven verder gaan en een nieuwe kibboets stichten. Dankzij deze jonge mannen en vrouwen, die in feite een dubbel leven leidden met een eenvoudige kibboets bovengronds en een geheime kogelfabriek ondergronds, konden de strijders van de Hagana de jonge Joodse staat verdedigen.

Toen we hier na zoveel jaar weer terug waren met ons gezin, raakten we opnieuw onder de indruk van de moed en vindingrijkheid van deze jonge mensen. Als de gids ons tenslotte mee neemt naar beneden, kunnen we met eigen ogen zien hoe de kogels gemaakt werden, waar de jongelui zaten en hoe ze onder de hoogtezon gingen.

Tenslotte vraagt de gids ons om het geheim - hoe de jonge kibboetswerkers naar beneden en weer naar boven gingen - niet te verklappen. Dan is de verrassing eraf voor de volgende bezoeker.. en misschien bent u inmiddels wel zo benieuwd geworden dat u dat het geheim van de ondergrondse kogelfabriek zelf wilt ontdekken!