In de bestuurskamer hangt o.a. een portret van Sig Menko, voorzitter van de Joodse Raad van Enschede. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zette hij zich in voor de Joodse gemeenschap in Enschede. Samen met Isedoor van Dam en Gerard Sanders.

In gedachten zien we Sig Menko zitten aan de grote bestuurstafel. Er staat een kaartenbak voor hem met adressen van Joden uit Enschede en omgeving. Enkele kaarten met adressen worden uit de bak gehaald. Iemand wordt naar de daarop aangegeven adressen gestuurd met de mededeling om zich klaar te maken voor vertrek de volgende dag. Maar ’s avonds, als het donker is, komt een ander hun vertellen dat er een onderduikadres voor hen gevonden is. Vertrek meteen!

De Joodse Raad

Onlangs werd een serie over de Joodse Raad in Amsterdam uitgezonden. De Duitse bezetter stelde in 1941 deze Raad in om de communicatie tussen de Joodse bevolking en de Duitsers zo goed mogelijk te laten verlopen. Deze Raad stelde zich op het standpunt om mee te werken om ‘erger te voorkomen’. Maar in Enschede dachten ze daar anders over! Toen Sig Menko tijdens een vergadering in Amersterdam de vraag stelde hoe de Joodse Raad daar dacht over onderduiken, kreeg hij te horen: ‘Meneer Menko, het woord onderduiken, komt in onze vocabulaire niet voor’. Daar was hij toen heel kwaad over.

De leden van de Joodse Raad in Enschede wisten al vroeg in de oorlog welk lot de Joden stond te wachten. Ze hadden de verhalen van Duits-Joodse vluchtelingen over de kampen gehoord. Bovendien waren er in 1941 bij een razzia 105 voornamelijk Joodse mannen weggevoerd naar Mauthausen. De Joodse Raad besluit dan om de Joden in Enschede en omgeving zoveel mogelijk te laten onderduiken.

Leendert Overduin

Een onmisbare hulp daarbij was dominee Leendert Overduin. Hij was sinds 1937 predikant in Enschede. Samen met zijn zusters Maartje en Corrie, een buurvrouw, een bakker en een ambtenaar zette hij een onderduikorganisatie op die vele Joodse Enschedeërs het leven heeft gered. Van de 1200 Joden in Enschede werden er uiteindelijk 500 gered. In verhouding veel meer dan elders in het land.

Dominee Leendert Overduin werd drie keer gevangen genomen, maar kwam tot drie keer toe weer vrij. Bij verhoren door de Duitsers kwam hij er openlijk voor uit dat hij zich inzette voor de Joden: ‘Wat kan ik anders doen dan deze vervolgde mensen bijstaan?’

Sic Menko, Isedoor van Dam en Ds. Overduin overleefden de oorlog. Het derde lid van de Joodse Raad, Gerard Sanders, werd verraden en kwam om in een Duits concentratiekamp.

De synagoge van Enschede

De synagoge is de Tweede Wereldoorlog ongeschonden doorgekomen, maar er hebben hier dramatische gebeurtenissen plaatsgevonden. In de tuin zijn verzetsstrijders gefusilleerd. In de ontvangstruimte, waar we zo gezellig koffie hebben gedronken, waren gevangeniscellen. Ook ds. Overduin heeft hier gevangen gezeten.

Deze prachtige synagoge heeft vanaf de opening in 1928 veel meegemaakt. Maar nog altijd is het een huis waar Gods volk bij elkaar komt. Nog altijd is er een kleine Joodse gemeenschap, die Gods eer hooghoudt. Met dank aan de vele vrijwilligers kunnen zij de synagoge in stand houden.

Boven de hoofdingang van de synagoge staat de tekst uit Jesaja 56:7:

“Want mijn huis zal een bedehuis heten voor alle volkeren”

Ook wij, niet-Joden en vrienden van Israël zijn welkom. Daarom organiseren we ieder jaar een excursie naar Enschede om kennis te maken met de synagoge en het voormalige Joodse leven daar. En om de kleine Joodse gemeenschap te steunen met onze belangstelling en vriendschap.