Een kandelaar

Een chanoekia is een menorah, een kandelaar, met negen armen. U kent hem vast wel. Hij wordt gebruikt bij het Chanoekafeest. Eigenlijk is het nauwkeuriger om te zeggen dat hij acht lampjes heeft, en een negende losse lamp waarmee de andere aangestoken kunnen worden. Dit losse lampje heet de sjammásj, de ‘dienaar’.

Feest van de herinwijding

Het chanoekafeest viert de overwinning van de Joden op de Griekse onderdrukking in 165 v.Chr. De Griekse koning Antiochus Epiphanes IV had de tempel ontwijd. De Joden waren in opstand gekomen onder leiding van de Makkabeeën, een priesterfamilie, en slaagden erin de Grieken te verdrijven. De tempel werd gereinigd en het altaar opnieuw gewijd. Het feest van de herinwijding duurde acht dagen, zoals het feest van de inwijding van de tempel van Salomo (1 Koningen 8). De tempel was feestelijk verlicht, zoals tijdens het Loofhuttenfeest. De chanoekia herinnert aan die feestelijk verlichte tempel. De geschiedenis is te lezen in de boeken van de Makkabeeën.

Feest van de lichten

De Talmoed vertelt dat de hoeveelheid gewijde olie die beschikbaar was voor de neer tamied, de lamp die altijd in de tempel brandt, maar net genoeg was voor een dag. Een groot wonder gebeurde daar: acht dagen lang brandde de menora op die kleine hoeveelheid olie. Daarom wordt het feest ook wel het ‘feest van de lichten’ genoemd. Dat wordt vandaag de dag gevierd door op de eerste avond van Chanoeka één kaarsje of lampje aan te steken, op de tweede twee, en zo door tot op de achtste avond alle kaarsjes branden.

Olie

Chanoeka begint op 25 kislew. Dat is de wintermaand van de Joodse kalender. Dat is dit jaar van 29 november t/m 6 december. Het feest begint op de vooravond, dus op zondagavond 28 november. Voor de chanoekia gelden twee basisvoorschriften: de lampjes moeten op een rechte lijn staan en even hoog zijn. Verder kunnen kunstenaars en vormgevers alle vrijheid nemen om er wat moois van te maken, en dat doen ze dan ook. Olie is een centraal element in het verhaal. Daarom is het het mooiste om de lampjes op olijfolie te laten branden. Maar kaarsjes zijn ook goed. Het aansteken gebeurt onder het uitspreken van de bijbehorende zegen, waarna het chanoekalied Maoz Tsoer gezongen wordt.

Dit is deel 6 van de reeks 'Tekens van geloof'. Meer lezen? Het vorige artikel ging over de thorarol en vindt u hier.