Beker wijn

Op vrijdagavond aan het begin van de maaltijd en op sjabbatochtend wordt “kiddoesj gemaakt”: er wordt een zegen uitgesproken bij een beker wijn. Dat gebeurt ook op de avond en de ochtend van feestdagen. Kiddoesj betekent heiliging, overeenkomstig het gebod: “Gedenk de sabbatdag, dat u die heiligt” (Exodus 20:8). De dag wordt daarmee apart gezet van de andere dagen. Een beker wijn wordt ingeschonken – het liefst zo dat hij een beetje overloopt.

Gezegend Gij

Degene die kiddoesj maakt neemt de beker in zijn hand en reciteert Genesis 1:31b – 2:3, de tekst die spreekt over de eerste sjabbat van de schepping. De woorden “Het was avond geweest en het was morgen geweest” worden zacht gezegd, het vervolg, vanaf “de zesde dag”, hardop. Vervolgens spreekt hij de zegen bij de wijn uit: “Gezegend Gij, Eeuwige, onze God, Koning van het universum, Schepper van de vrucht van de wijnstok.” De formulering van deze zegenspreuk is al heel oud. In de tijd van de tweede tempel lag hij al vast en werd hij al algemeen gebruikt (vgl. Mattheüs 26:29 en de parallelteksten in de andere evangeliën).

Dank God die de sjabbat heiligt

Na de zegen over de wijn volgt een dankzegging aan God die Israël heiligt met Zijn geboden en de sabbat heeft gegeven als een herinnering aan Zijn scheppingswerk en als een gedachtenis van de uittocht uit Egypte. Tenslotte wordt God geprezen “die de sjabbat heiligt”. Dan wordt de wijn gedronken. Overigens kan er ook kiddoesj gemaakt worden bij brood. Dan worden twee broden genomen, herinnerend aan de dubbele portie manna in de woestijn. Maar wijn (of druivensap) heeft toch wel de voorkeur.

Bijzondere beker

Om de mitswa (het voorschrift) om de sjabbat te heiligen eer aan te doen, wordt natuurlijk een mooie beker gebruikt, meestal van zilver. Eigenlijk heet hij in het Hebreeuws kos sjel beracha, beker van zegen, want hij wordt ook bij andere bijzondere momenten, zoals de havdala (afsluiting van de sjabbat), besnijdenis en verlovings- en huwelijksceremonie gebruikt. Je ziet ook vaak kiddoesj-stellen met een grote en meerdere kleine bekers, zodat iedereen uit zijn/haar eigen bekertje kan drinken, terwijl de gastheer de kiddoesj over de grote beker maakt.

Dit is deel 11 van de reeks 'Tekens van geloof'. Meer lezen? Het vorige artikel ging over de mikwe en vindt u hier.