Naast de nieuwe naam Israël wordt Jakob nog steeds gebruikt

Bij onze derde aartsvader Jakob is dit anders verlopen. Na de naamsverandering naar Israël wordt de oorspronkelijke naam Jakob nog steeds gebruikt. Tegenwoordig is in niet-joodse maar ook in joodse kring de naam Jakob veel couranter dan de naam Israël als persoonsnaam. Jakob is een naam, die ons aan onze nederige positie in goles, in galoet en ballingschap herinnert, waarin we onderdrukt werden en onze echte identiteit niet konden waarmaken.

Jakobs naam wordt twee keer veranderd

Laten we er even de bronnen bij pakken. Op twee plaatsen wordt Jakobs naam veranderd. In eerste instantie krijgt Jakob zijn nieuwe naam van een Man of een Engel, die ’s nachts met hem streed. In Genesis 32:24-28 staat “Maar Jakob bleef alleen achter, en een Man worstelde met hem, totdat de dageraad aanbrak. Toen de Man zag dat Hij hem niet kon overwinnen, raakte Hij zijn heupgewricht aan, zodat het heupgewricht van Jakob ontwricht raakte toen Hij met hem worstelde. En Hij zei: Laat Mij gaan, want de dageraad is aangebroken. Maar hij (Jakob) zei: Ik zal U niet laten gaan, tenzij U mij zegent. En Hij zei tegen hem: Wat is uw naam? Hij antwoordde: Jakob. Toen zei Hij: Uw naam zal voortaan niet meer Jakob luiden, maar Israël, Israël betekent: strijder met G‘ddelijke wezens want u hebt met G‘ddelijke wezens en met mensen gestreden, en hebt overwonnen“.

Iets verderop in de Tora wordt Jakobs nieuwe naam door G’d Zelf bevestigd (Gen. 35:9-10): “En G‘d verscheen opnieuw aan Jakob, nadat hij uit Paddan-Aram gekomen was, en Hij zegende hem. G‘d zei toen tegen hem: Uw naam is Jakob, maar uw naam zal voortaan niet meer Jakob luiden, maar Israël zal uw naam zijn; en Hij gaf hem de naam Israël“.

Hielelichter tegenover oprechte overwinnaar

De commentator Rasjie (1040-1105) geeft aan waarom er tweemaal over de naamsverandering naar Israël geschreven wordt: “Je naam zal niet langer Jakob zijn” – mensen zullen niet langer over je zeggen dat je de zegeningen hebt ontvangen door list en hinderlagen (de betekenis van de naam “Jakob”, letterlijk: hielelichter), maar je Israël noemen, dat betekent een vorst en een voornaam persoon, en uiteindelijk zal G’d aan u verschijnen in Bethel en uw naam veranderen en daar zal Hij u zegenen”.

De Man of Engel voorspelt slechts

Rasjie legt de eerste naamsverandering uit als een voorspelling van de Engel dat hij eens door G’d Zelf hernoemd zal worden. De naam Jakob heeft een minder positieve connotatie. Dit staat duidelijk in de Tora. Nadat Jakob Esau’s zegening heeft weggenomen bij Izak, staat er (Gen. 27:35-36): ”Izak antwoordde echter: Je broer is met list gekomen en heeft je je zegen afgenomen. Hij zei daarop: Wordt hij niet terecht Jakob genoemd, omdat hij mij nu twee keer de voet heeft gelicht? Mijn eerstgeboorterecht heeft hij mij afgenomen, en zie, nu heeft hij mij mijn zegen afgenomen”.

De verhouding tussen beide namen

In de Midrasj (Genesis Rabba 78) staat dat de belangrijkste naam vanaf nu Israël zou zijn. Jakob wordt een bijnaam. Maar Rabbi Zecharja zei in naam van Rabbi Abba het omgekeerde. Jakob blijft de belangrijkste naam maar Israël wordt eraan toegevoegd. Beide uitleggingen zijn mogelijk hoewel de eerste beter in de letterlijke tekst past.

Eigennaam tegenover groepsbenaming

Rabbi Awraham Sjapiera, de Opperrabbijn van Kowno  (begin 20^e eeuw), vraagt zich af wat het uitmaakt of onze derde Aartsvader Jakob of Israël zou heten. Hij legt het als volgt uit: Jakob is een eigennaam, waarmee je geen groep kunt aanduiden. Israël is een groepsbenaming, die voor heel het joodse volk geldt. Daarom noemen wij ons Israëlieten en niet Jakobieten. Het land, dat in de geschreven Tora nog Kan’an heet, heet in de mondelinge traditie: het land Israël. Na de nachtelijke strijd bij de rivier de Jabok kreeg Jakob een zegen dat hij niet meer een enkel individu zou zijn, maar het begin van een groot volk met een universele opdracht. Met de naam Israël ontstond het joodse volk. Het Jodendom kreeg toen een bredere, nationale betekenis. En het laat zien dat er een verband bestaat tussen volk en land.

Diepte-investering

Rabbi Jisraëel Salant (begin 20^e eeuw) legt de naamsverandering uit als een morele les voor persoonlijke groei, een investering in de diepte. De naam Jakob wijst op list en sluwheid. In zijn jongere jaren moet de mens vechten tegen zijn bedrieglijke, slechte neiging, de Satan met wijsheid en list. Inzicht in de dubbele bodems van onze hang naar materieel succes, vereist van ieder mens een diep gevoel voor onze werkelijke beweegredenen. Doen we het voor G’d of voor onszelf?

Education permanente – doorlopend groeien

Maar nadat wij onze aardse impulsen overwonnen hebben en onszelf onder controle houden, wordt het goede tot een tweede natuur, zodat de naam Israël – die duidt op onze hogere aspiraties – over ons genoemd kan worden. De naamsverandering van Jakob naar Israël duidt op een groeiproces dat ieder van ons, van zijn vroege jeugd tot de laatste dag, moet doormaken. Wanneer iedereen individueel een gezamenlijk groeiproces meemaakt, pakt dit altijd ten goede uit, ook voor het volk als geheel. We gaan er met z’n allen voor…Geen woorden maar daden.

Israël heet Israël om duidelijk te maken dat we onze hoogste spirituele ambities alleen als volk in het heilige Land kunnen waarmaken.