Afgelopen week bezocht ik het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. Terwijl ik er aan kwam lopen, zag ik een grote groep scholieren voor de ingang staan. Het waren jongeren uit Duitsland, die deze plek met zijn beladen geschiedenis kwamen bezoeken. Mooi dat ze er waren!

Je kunt uren rondlopen in het museum. Op de 2^e verdieping wordt een overzicht gegeven van de geschiedenis van de 102.000 vermoorde Joden uit Nederland. Veel foto’s zijn er van het Joodse leven voor de Tweede Wereldoorlog. Door de persoonlijke verhalen wordt het extra indrukwekkend.

Terwijl ik daar rondliep viel mijn oog op een bordje met de tekst ‘Zet die eerste stap niet’. Een waarschuwing, die ook nu nog geldt. Het is soms verleidelijk om maar toe te geven en te denken: ‘Acht, dat is toch niet zo belangrijk’. Maar die kleine eerste stap kan zomaar gevolgd worden door een tweede stap. En op die manier kom je van kwaad tot erger.

De eerste stap

Stap voor stap. Het is belangrijk om het kwaad vanaf het begin een voet dwars te zetten. Een voorbeeld daarin is Dietrich Bonhoeffer. Zodra Hitler aan de macht kwam, en de maatregelen tegen de Joden begonnen, had de familie Bonhoeffer door: Hitler, dat betekent oorlog. Ze sloten geen compromissen, maar zetten zich moedig in om Joden te redden.

Zelfs grootmoeder Juli Bonhoeffer – 94 jaar oud – trok zich niets aan van de maatregel om niet in Joodse winkels te kopen. Moedig liep ze tussen een cordon van SA mannen door om in haar geliefde Joodse winkel Kaufhaus des Westen haar boodschappen te doen. Want ‘dat was ze zo gewend’, en dat liet ze zich door Hitler niet afnemen.

In ‘Strange glory, a life of Dietrich Bohoeffer ‘ beschrijft Charles Marsh hoe het de kerk in Duitsland vergaat als zij in alles probeert om het Hitler naar de zin te maken. De eerste stap was om Joodse predikanten te verbieden voor te gaan in de kerkdiensten. Verder wordt de eed van trouw aan Hitler ingevoerd in plaats van trouw aan God.

Het Oude Testament wordt overboord gegooid, Christus wordt als een soort echte ‘Ariër’ voorgesteld. In feite deed men er alles aan Hitler tevreden te stellen. Op het laatst trok Hitler zich niets meer van de kerk aan. Degenen die het geloof overboord gegooid hadden, werden in feite zelf overboord gegooid. Doet dit nu denken aan het ‘appeasen’ van Iran…?

Ds. Martin Niemoeller

Stap voor stap. Ds. Martin Niemoeller was een van degenen die zich wel verzette tegen de maatregelen die Hitler tegen de kerk nam. Hij heeft zijn verzet moeten bekopen met zeven jaar verblijf in concentratiekampen. Na de oorlog zei hij: “De christenen in Duitsland hebben tegenover God een grotere verantwoordelijkheid gehad dan de Nazi’s of de Gestapo. Want wij kenden Gods wil en wij waren te laf om onze stem te verheffen toen onschuldige mensen weggevoerd werden. Als wij maar hadden beseft dat toen de Joden vervolgd werden, het Christus was die leed, als ‘de minste van deze onze broeders’”

Het Nationaal Holocaust Museum is gevestigd in een gebouw met een bijzondere geschiedenis: de voormalige Hervormde Kweekschool, gelegen tegenover de Hollandsche Schouwburg. Naast de school was de Crèche waar honderden Joodse kinderen hun deportatie naar de concentratiekampen moesten afwachten. De kinderen waren daar zonder hun ouders Die wachtten op hun eigen deportatie in de Hollandsche Schouwburg aan de overkant, aan de Plantage Middenlaan.

Professor Johan van Hulst

De directeur van de Kweekschool, Johan van Hulst, was een diepgelovig man en fel anti – nazi. De directrice van de Crèche, Henriette Pimentel, overlegde al snel met Van Hulst hoe ze zoveel mogelijk kinderen konden redden. De Kweekschool speelde daarin een belangrijke rol.

Als ik op de begane grond van het museum kom, dan zie ik in gedachten de leerlingen van de Kweekschool van het ene naar het andere klaslokaal gaan. Ik wandel nu door dezelfde gang die vroeger de crèche en de school met elkaar verbond. Een brede gang, die uitkomt op de Plantage Middenlaan, vlakbij een tramhalte. Hier deed de conciërge van de school de deur open voor de mensen van het verzet die de kinderen kwamen halen. Daarna verlieten ze de school weer door dezelfde deur, met een kind in een tas of rugzak.

Naast de gang is de kleine binnentuin van de school. Daar mochten de Joodse kinderen spelen. Dat had Henriette Pimentel met Johan van Hulst afgesproken. Daarna stelde Van Hulst een van de klaslokalen beschikbaar zodat de kinderen daar hun middagslaapje konden doen.

Als ik bijna aan het eind van de gang ben, sla ik linksaf en kom even later in een van de voormalige klaslokalen. Hier sliepen de kinderen. Er staat nog een wieg, zoals die indertijd gebruikt werd. Je wordt er stil van als je bedenkt wat er hier allemaal heeft plaatsgevonden. Vanuit deze school werden vele kinderen gered uit de klauwen van de nazi’s. Ook velen werden niet gered, evenals velen van hun ouders.

Professor Johan van Hulst was een bijzonder mens. Hij had oog voor mensen, voor elk mens en elk kind. Mijn schoonzusje heeft na de oorlog op de kweekschool van Van Hulst gezeten. Ze vertelde eens dat ze hem jaren niet had gezien. Maar bij een toevallige ontmoeting kende hij haar nog en wist nog precies hoe ze heette!

Stap voor stap.. en nu?

Stap voor stap. Eerst de eerste stap. Daarna de volgende. De Joodse kinderen uit de crèche mochten spelen in de tuin van de school. Dat was de eerste stap. Toen werd de volgende stap gezet. Van Hulst stelde een van zijn klaslokalen beschikbaar, zodat ze daar veilig konden slapen. Van de crèche, door de lange gang, naar het klaslokaal. Daar waren ze veilig, totdat het niet langer meer ging…

Zoiets begint met de eerste stap. Ook nu.