Wat antisemitisme onderscheidt van andere vormen van discriminatie is niet alleen de hardnekkigheid ervan, maar ook de bijzondere aard van de vooroordelen: De Jood wordt zelden slechts gezien als ‘de ander’, maar juist als de machtige ander, de manipulator, de verborgen vijand. Dit maakt antisemitisme niet alleen gevaarlijk, maar ook verraderlijk en moeilijk te herkennen voor wie zijn ogen niet goed open houdt.

Wat is antisemitisme?

Antisemitisme is de haat tegen Joden als Joden. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar het is belangrijk om het zo expliciet te benoemen. Het gaat niet over kritiek op het gedrag van een individu dat toevallig Joods is. Het gaat ook niet over legitieme kritiek op de staat Israël — mits die kritiek dezelfde maatstaven hanteert als bij andere landen. Antisemitisme is het vasthouden aan stereotypes, mythes en haatdragende beelden over het Joodse volk als collectief, en het reduceren van een complex mens tot een vijandig symbool.

Verschillende vormen van antisemitisme

Wat antisemitisme zo verraderlijk maakt, is dat het zich aanpast aan tijd en plaats. In de Middeleeuwen waren het beschuldigingen van rituele kindermoord, in de negentiende eeuw kwamen daar complottheorieën bij over Joodse wereldheerschappij via banken en media en in de twintigste eeuw culmineerde het in de Holocaust, de industriële vernietiging van zes miljoen Joden.

Vandaag de dag is antisemitisme subtieler, maar niet minder venijnig. Het komt van links en van rechts, van religieuze en van seculiere bronnen. Het kan zich uiten in graffiti op synagogen, in hatelijke tweets, in het aanvallen van orthodoxe Joden op straat, of in het ontkennen of bagatelliseren van de Holocaust. Maar het komt ook voor in de vorm van opmerkingen als: “Joden zijn rijk,” of “ze regelen alles achter de schermen.” Ook dit zijn vormen van antisemitisme, omdat ze de Jood reduceren tot een karikatuur, een figuur uit een achterdochtig verhaal dat al eeuwen meegaat.

Werkdefinitie antisemitisme

De International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) formuleerde een internationaal erkende werkdefinitie van antisemitisme, inclusief voorbeelden. Deze definitie biedt handvatten om te herkennen wanneer kritiek op bijvoorbeeld Israël doorslaat in antisemitisme. Bijvoorbeeld, wanneer Israël wordt vergeleken met nazi-Duitsland, of wanneer Joden collectief verantwoordelijk worden gehouden voor het beleid van de Israëlische regering. Dit is niet langer politieke kritiek; dit is een projectie van eeuwenoude haat op een moderne context.

Maar antisemitisme beperkt zich niet tot politieke retoriek. Het zit ook in de kleine, ogenschijnlijk onschuldige opmerkingen: “Jullie hebben toch genoeg geld?”, “Jullie zijn toch allemaal voor Israël?” — opvattingen die uitgaan van een collectieve identiteit, zonder ruimte voor individualiteit of nuance. Als iemand een Jood niet aanspreekt als mens, maar als symbool van een mythische macht of dreiging, dan bevinden we ons op het terrein van antisemitisme.

Waarom het ertoe doet

Sommigen zeggen: “Ach, Joden zijn toch succesvol, ze hebben toch geen hulp nodig?” Deze redenering is niet alleen vals, maar ook gevaarlijk. Succes beschermt niemand tegen haat. De geschiedenis toont aan dat Joden juist vaak werden gehaat om hun succes, of om een vermeend succes dat helemaal niet bestond. Antisemitisme is bij uitstek een haat die zich voedt met projecties, met jaloers wantrouwen, met het gevoel dat "zij" iets weten of kunnen wat "wij" niet begrijpen.

Daarom doet het ertoe. Daarom moeten we antisemitisme benoemen, herkennen, en veroordelen — elke keer weer. Niet omdat Joden zielig zouden zijn, maar omdat het bestaan van antisemitisme een test is voor onze samenleving als geheel. Want waar antisemitisme voet aan de grond krijgt, volgen andere vormen van haat. Het is vaak het begin van een ‘slippery slope’, een bredere morele aftakeling.

Onze verantwoordelijkheid

Iedereen die in vrijheid en menselijkheid gelooft, heeft een rol te spelen. Niet-Joden hebben de plicht om antisemitisme niet alleen te verwerpen, maar ook te herkennen en aan te kaarten — ook als het uit eigen kring komt. Joden hebben het recht om veilig te leven, zich te uiten, zichtbaar te zijn, zonder angst, zonder excuses, zonder zich te moeten verdedigen voor het bestaan van hun identiteit of hun gemeenschap.

Laat ik duidelijk zijn: antisemitisme is geen mening. Het is geen legitiem politiek standpunt. Het is een eeuwenoude kwaal die telkens nieuwe vormen aanneemt. De strijd ertegen is geen kwestie van politieke voorkeur, maar van morele helderheid.

Want zolang antisemitisme nog bestaat — op straat, online, in parlementen of klaslokalen — is onze beschaving in gevaar.

Laten we dus niet wegkijken. Laten we niet sussen, niet relativeren, niet verkleinen. Laten we het beest bij de naam noemen. Want alleen wat benoemd wordt, kan bestreden worden.