Het klinkt paradoxaal maar vanavond, op Sederavond, zullen we allemaal opnieuw de woorden zingen: "In elke generatie staat men tegen ons op om ons volledig te vernietigen." Deze zin uit de Haggada herinnert ons eraan dat vijandigheid tegen het Joodse volk geen nieuw fenomeen is. Door de geschiedenis heen hebben we vervolgingen, verdrijvingen en pogingen tot uitroeiing doorstaan, maar we hebben ook onze veerkracht, hoop en diepe band met het geloof behouden.

Eeuwen van vijandigheid

Maar wat betekent het dat we altijd "vijanden" zullen hebben totdat de Messiaanse tijd aanbreekt? Moeten we ons neerleggen bij een wereld waarin antisemitisme een vast gegeven blijft? Heeft het zin om ons in te zetten voor vrede en vriendschap met anderen? En hoe gaan we om met de stress en angst dat ook onze kinderen nog onder antisemitisme zullen lijden?

Veel rabbijnen hebben onder andere de bestrijding van antisemitisme als taak. Ook ik kreeg deze dankbare taak toegeschoven in Nederland. Het enige wat ik kan concluderen, is dat ondanks al onze activiteiten van verzoening met andere groepen het antisemitisme torenhoog geëscaleerd is. Uiterst teleurstellend maar ontegenzeggelijk waar.

We hebben altijd te maken gehad met vijandigheid, van de slavernij in Egypte tot de vervolgingen in middeleeuws Europa, van pogroms tot de Holocaust, en van de Onafhankelijkheidsoorlog tot de aanval van Hamas. Deze vijandigheid lijkt in vele vormen terug te komen, telkens aangepast aan de tijd en context. In de oudheid werd ons monotheïstische geloof als een bedreiging gezien voor polytheïstische samenlevingen. In de middeleeuwen werden we beschuldigd van economische dominantie of religieuze ketterij. In de moderne tijd wordt antisemitisme vaak vermomd als politieke of sociale kritiek.

Licht voor de naties

De uitspraak in de Haggada over de vijand die ons in elke generatie wil vernietigen lijkt daarmee geen hyperbool, maar een observatie van de realiteit. Toch is de boodschap van Pesach niet enkel een waarschuwing voor eeuwige vijandigheid, maar ook een verhaal van bevrijding en hoop. Het feit dat we nog steeds bestaan en elk jaar Pesach vieren, bewijst dat geen enkele kracht in de geschiedenis ons volledig heeft kunnen vernietigen. Maar is het dan nog steeds de moeite waard om te streven naar vrede en vriendschap met anderen? Als antisemitisme nooit zal verdwijnen, is het dan zinloos om bruggen te bouwen met andere volkeren en gemeenschappen?

Het Joodse geloof leert ons dat we ondanks de vijandigheid altijd een licht voor de naties moeten zijn. Onze aartsvader Avraham werd niet alleen geroepen om Hasjem te dienen, maar ook om een voorbeeld te zijn voor de hele mensheid. De profeet Micha zegt: "Hij heeft u bekendgemaakt, o mens, wat goed is, en wat G'd van u verlangt: slechts recht te doen, liefde te betrachten en ootmoedig te wandelen met uw G’d” (Micha 6:8).

Zelfs in tijden van vervolging hebben Joden zich ingezet voor vrede en gerechtigheid. In moderne tijden werken Joodse gemeenschappen samen met andere minderheden om racisme, discriminatie en haat te bestrijden. Hoewel we weten dat antisemitisme waarschijnlijk nooit volledig zal verdwijnen, betekent dat niet dat we ons moeten isoleren. Het streven naar vrede is geen naïviteit, maar een uitdrukking van onze diepste waarden.

Opvoeden van een veerkrachtige generatie

Het besef dat antisemitisme een constante factor in de geschiedenis is, kan ontmoedigend zijn. Vooral ouders maken zich zorgen over de toekomst van hun kinderen. Hoe kunnen we hen beschermen tegen haat en discriminatie? Hoe kunnen we hen leren om trots te zijn op hun Joodse identiteit zonder angst?

Het antwoord ligt deels in het Pesachverhaal zelf. De uittocht uit Egypte herinnert ons eraan dat slavernij en onderdrukking niet ons lot zijn. G'd verloste ons en gaf ons de verantwoordelijkheid om als vrije mensen te leven. Dit betekent dat we onze kinderen moeten opvoeden met trots, kennis en een sterk gevoel van verbondenheid met hun erfgoed.

Daarnaast moeten we hen veerkracht leren. Het Joodse volk heeft het niet overleefd door passief te blijven, maar door te leren, te onderwijzen en oplossingen te zoeken. We moeten onze kinderen niet alleen waarschuwen voor antisemitisme, maar hen ook de tools geven om ermee om te gaan: door kennis, door diplomatie en, indien nodig, door zelfverdediging.

De lessen van Pesach voor vandaag

Pesach is niet alleen een herinnering aan het verleden, maar ook een gids voor de toekomst. De viering herinnert ons aan belangrijke principes:

G’ds belofte van bevrijding – Hoe moeilijk de situatie ook lijkt, G'd heeft ons keer op keer gered. Dit geeft ons hoop dat er uiteindelijk een tijd zal komen zonder haat en vervolging.

Het belang van educatie – Het verhaal van de uittocht uit Egypte benadrukt het belang van het vertellen van ons verhaal aan onze kinderen. Door onze geschiedenis te kennen, kunnen we sterker staan in het heden en de toekomst.

Collectieve verantwoordelijkheid – Net zoals we als volk Egypte verlieten, moeten we vandaag de dag samen blijven staan tegen antisemitisme en onrecht.

Dankbaarheid en vreugde – Ondanks alle moeilijkheden vieren we Pesach met vreugde. Dit herinnert ons eraan dat we meer zijn dan alleen overlevenden; we zijn een volk met een missie en een spirituele erfenis.

De woorden "In elke generatie staat men tegen ons op om ons volledig te vernietigen" lijken ontmoedigend, maar ze bevatten ook een diepere waarheid: ondanks alles bestaan we nog steeds. Onze geschiedenis is een bewijs van veerkracht en geloof. Pesach leert ons dat we niet moeten leven in angst, maar in hoop en trots.

Ja, antisemitisme is een realiteit. Maar dat betekent niet dat we ons moeten terugtrekken of de strijd voor vrede en gerechtigheid moeten opgeven. Integendeel, juist omdat we deze geschiedenis hebben, weten we hoe belangrijk het is om ons in te zetten voor een betere toekomst – voor onszelf, voor onze kinderen en voor de hele wereld.