“We zagen de afgelopen jaren al een gestage toename van antisemitisme. Het woord ‘Jood’ – en steeds vaker ook het woord ‘zionist’ – is voor sommigen verworden tot een scheldwoord. En toen kwam in 7 oktober.”

Wat gebeurde er na 7 oktober?

“In het verleden hebben we gezien dat als het Israëlisch-Palestijns conflict oplaait, in Nederland het antisemitisme weer toeneemt. Nederlandse Joden worden dan aangesproken op wat er daar gebeurt. Deze keer gebeurde dat sneller en heftiger dan ooit. Het aantal gevallen van antisemitisme neemt sinds 7 oktober niet alleen toe, de gevallen worden ook harder. Het blijft niet meer bij woorden alleen. Dat is buitengewoon zorgelijk.”

Hoe reageert de Joodse gemeenschap hierop?

“De schok na 7 oktober was groot. De beelden van burgers die door Hamasterroristen op beestachtige wijze worden vermoord, hebben voor veel Joden – ook in Nederland – een extra lading. Ze doen denken aan wat er in de Holocaust is gebeurd. De willekeur van de slachtpartij, het gevoel onbeschermd te zijn. Dat vervolgens Joden hier te maken krijgen met toename van antisemitisme voelt voor velen als ongelooflijk cru.

Ik hoor indringende verhalen van volwassen en kinderen die belaagd en beschimpt worden vanwege hun Joodse identiteit. Leden van de Joodse gemeenschap voelen zich steeds vaker onveilig of durven niet uit te komen voor hun Joodse identiteit. Davidsterren worden onder de kleding verstopt. Mezoeza’s (Joods gebedsrolletje dat traditioneel bij de voordeur van Joods huis wordt gehangen, red.) worden voor de zekerheid binnen bevestigd. Recenter horen we ook dat sommige Joodse studenten niet naar hun universiteit durven tijdens protestacties. Dat is onacceptabel.”

Hoe heeft het zover kunnen komen?

“Antisemitisme kent een lange en donkere geschiedenis. De escalatie van het Israëlisch-Palestijns conflict en de polarisering van de samenleving hier heeft tot gevolg dat oude antisemitische denkbeelden – soms in nieuwe gedaante – het publieke debat steeds meer binnen sijpelen en dat antisemitische denkbeelden beetje bij beetje normaliseren. Ik denk dat sociale media daarin een rol spelen. Die werken als een soort accelerator en gooien olie op het vuur. Beelden komen direct en ongefilterd bij de hele samenleving terecht. Ook op de mobieltjes van negen- en tienjarige kinderen. Antisemitische uitingen gebeuren bovendien steeds openlijker. Het lijkt wat dat betreft wel of de schaamte er vanaf is.”

Activisten zeggen dat kritiek op Israël onterecht als antisemitisme wordt gelabeld.

“Het is niet zo zwart wit. Kritiek op Israël die vergelijkbaar is met kritiek op een ander land kan niet worden beschouwd als antisemitisch. Maar kritiek op de staat Israël kan wel overgaan in antisemitisme. We moeten scherp blijven op het gevaar dat antisemitisme gedoogd wordt, uit angst in te grijpen. Soms kan iets bijvoorbeeld tegelijk antisemitisme zijn én kritiek op Israël. Wanneer activisten een Nederlandse Jood belagen omdat ze het niet eens zijn met wat de Israëlische regering besluit, is dat kritiek op Israël, maar door het op een Nederlandse Jood te projecteren ook een onacceptabele vorm van antisemitisme.”

Wat vinden jullie van de demonstraties op universiteiten?

“Het conflict in het Midden-Oosten roept veel emotie op bij studenten en docenten aan de Nederlandse universiteiten. Bij demonstraties worden slogans gescandeerd en symbolen gebruikt waarmee terreurorganisatie Hamas wordt gelegitimeerd. Dat is onbestaanbaar. Het is tijd dat universiteiten heldere grenzen stellen: terreurverheerlijking is geen academische vrijheid.

Academische vrijheid is een groot goed. Academische vrijheid gaat over het voeren van een feitelijke discussie waarbij ruimte is voor verschillende invalshoeken. Academische vrijheid gaat juist over het bieden van een vrij en veilig klimaat voor alle studenten. Het is geen vrijbrief voor intimidatie en antisemitisme.”

Waar begint de aanpak van antisemitisme?

“Onderwijs speelt hier een belangrijke rol. Over de Holocaust, maar ook over Joods leven. Mensen kennen nauwelijks Joden, het is zo’n klein groepje. Onbekend maakt onbemind. Door de samenleving te laten kennismaken met het Joodse leven vermindert de onbekendheid met het Jodendom en wordt antisemitisme de kop ingedrukt. Daarnaast is het van groot belang dat antisemitisme niet straffeloos blijft. Ook niet online, ook niet in het voetbalstadion. Individuen moeten niet het idee krijgen dat ze zich achter de groep kunnen verschuilen. Er is anders een groot risico op normvervaging. We moeten antisemitisme niet gewoon gaan vinden, niet vergoelijken, maar keer op keer stevig afkeuren en daarmee een heldere norm stellen.”

Wilt u ons tot slot nog iets meegeven?

“Het bestrijden van antisemitisme is niet de verantwoordelijkheid van Joden: het is onderdeel van de bescherming van de democratische rechtstaat en de samenleving als geheel. Blijf niet stil, maar grijp in waar het ook maar gebeurt. Zo laten we zien dat de Joodse bevolking niet alleen staat, maar zich gesteund weet door ons allen.”

Antisemitisme in cijfers

• De politie registreerde in 2023, 880 gevallen van antisemitisme, tegen 549 het jaar daarvoor, Daarbinnen nam het aantal gevallen van antisemitisme toe waarbij sprake was van geweld of bedreiging.
• In 2023 registreerde de politie 43 gevallen van gewelddadig antisemitisme, tegen 28 in 2022. In 80 van de door de politie geregistreerde gevallen ging het antisemitisme gepaard met bedreiging, tegen 54 in 2022.
• Van het totaal aantal van 535 discriminatiefeiten die het Openbaar Ministerie in 2023 registreerde, betrof een derde antisemitisme. Van het aantal specifieke discriminatiefeiten ging het aandeel antisemitisme zelfs omhoog van 39 procent in 2022 naar 48 procent in 2023. Terwijl slechts 0,3 procent van de Nederlandse bevolking Joods is.
• Meld.Online Discriminatie ontving in 2023, 114 meldingen van antisemitisme, tegen 16 het jaar ervoor. Dat is 24 procent van het totaal aantal meldingen bij dit meldpunt.

Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding

Eddo Verdoner werd in 2021 benoemd tot de eerste Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB). De NCAB is onderdeel van de het ministerie van Justitie en Veiligheid en coördineert de bestrijding van antisemitisme in Nederland. De NCAB is expert op het gebied van antisemitismebestrijding voor beleidsmakers, rechtshandhavers en vraagbaak voor media. Daarnaast ontplooit de NCAB initiatieven tegen antisemitisme, bijvoorbeeld in het onderwijs en door de herinnering aan de Holocaust levend te houden. Ook is de NCAB een schakel tussen de Joodse gemeenschap en organisaties die verantwoordelijk zijn voor veiligheid, zoals de NCTV, politie en gemeenten. De NCAB werd in 2021 ingesteld. De Europese Commissie had alle lidstaten opgeroepen een NCAB aan stellen, waarna toenmalige Kamerleden Gert-Jan Segers en Dilan Yeşilgöz een initiatiefvoorstel indienden om dit ook voor Nederland te regelen.

Dit artikel komt uit de bijlage 'Antisemitisme' van de krant Israël Aktueel. U kunt zich gratis abonneren op onze krant of de bijlage afzonderlijk downloaden via de onderstaande knop.