Het was een indrukwekkende onthulling. Onthulling? Het was een dag-vullend programma. Eerst ontvangst in de voormalige Joodse school en een rondleiding door de voormalige Joodse wijk waarbij voor de diverse panden grote foto’s stonden van de voormalige bewoners, die allen vermoord werden. En toen begon het. De onthulling zou pas om 16:00 uur zijn en het was pas 14:00 uur?

Na de rondleiding door de Joodse buurt werden we afgeleverd bij een zaal. In deze zaal had in 1939, net voor de oorlog, de receptie plaatsgevonden van het huwelijk van het echtpaar Boers. Meer dan honderd gasten waren midden in die donkere tijd aanwezig. En daar zaten wij nu, in afwachting van de onthulling van het namenmonument, in diezelfde zaal. En toen, geheel onverwachts, begon het. We zaten midden in een toneelstuk. Rondom ons vond de choepa plaats en werd het leven van bruid en bruidegom gespeeld. Maar het bleef niet feestelijk. De bezetting, hun vlucht uit Nederland, hun trektocht over de Pyreneeën. De diverse personen langs wiens huizen we zojuist hadden gelopen, traden op en vertelden over hun leven en over hun dood in Sobibor, Auschwitz of elders. Deze opvoering had ik eigenlijk liever niet meegemaakt. Het was een keiharde confrontatie.

De onthulling

En toen, na het confronterende toneelstuk, verlieten we de zaal en gingen naar buiten voor de onthulling. En daar, bij die plechtigheid, deden 6 studenten zich voor als vroegere bewoners van de Joodse Gemeente Leeuwarden: mijn naam is x en in 1943 werd ik vermoord in Sobibor. Burgemeester Buma vertelde over zijn Joodse grootmoeder en het geheim dat rondom haar Jood-zijn aanwezig was. Toen de tante van de burgemeester was overleden, na een natuurlijke dood, nog niet zo lang geleden, werd er een koffertje gevonden en kwam haar Jood-zijn boven water, haar zorgvuldig verborgen identiteit. Omdat mijn voorouders uit Leeuwarden afkomstig waren had ik het gevoel: wat fijn dat mijn voorouders toch nog een grafzerk kregen, maar dan zonder graf.

Hoe het kon gebeuren dat een grote Joodse gemeenschap werd afgeslacht, vergast, uitgeroeid? Het was niet alleen de fout van het kleine percentage collaborateurs. Het probleem lag bij de grote stille meute die kuddegedrag vertoonde en de weg koos die hen toentertijd het meest opleverde: voor iedere verraden Jood ƒ7,50 kopgeld. En in betere tijden zelfs ƒ40 pp! Vanwege die kudde, die in de jaren ’40-’45 met de volledig verkeerde kant optrok, bestond er zoiets als een collectief schuldgevoel bij de gemiddelde Nederlander na de oorlog.

Toen enige maanden geleden 18 orthodox-Joodse meisjes uit een KLM-vlucht waren gezet, sprak ik een voormalig minister en gaf aan dat ik voor hen, dankzij mijn netwerk, heb kunnen regelen dat ze sjabbat niet op Schiphol hoefden te blijven. En, zo vervolgde ik, of het terecht of onterecht was dat de meisjes uit het vliegtuig werden gezet, weet ik niet, want wellicht hadden ze het er zelf naar gemaakt. Maar ik werd redelijk bruut gecorrigeerd door de voormalige staatsman met de woorden: 'Als Nederlandse samenleving moeten we altijd opkomen voor de Jood, want in de jaren ’40-’45 hebben wij keihard gefaald'. Met dat falen ben ik het volledig eens, maar om dan zover te gaan dat er niet meer gekeken mag worden of recht krom is en krom recht, gaat voor mij een beetje te ver.

Wat ik wel terecht vind is dat er ook in Nederland wordt overwogen om het ontkennen van de Holocaust strafbaar te stellen. Maar dat dit overwogen wordt is zeer triest, want kennelijk wordt er niet meer gevoeld hoe ingrijpend, mensonwaardig en crimineel het Naziregime met hulp van het grootste deel van de Nederlandsche bevolking heeft huisgehouden. Resultaat: de 544 vermoorde Joden. Het monument is indrukwekkend en de geschiedenis onacceptabel.