Dit gebeurde vlak voor de intocht in Israël (Deut. 29:1): “Dit zijn de woorden van het verbond dat G’d Mozes geboden heeft met de Israëlieten te sluiten, in het land Moab, naast het verbond dat Hij met hen gesloten had bij de Horeb”. De berg Horeb is de Sinaï, waar G’d de Tien Geboden gegeven had en het Joodse volk verplichtte om ook de overige 603 ge- en verboden na te leven.

Zegen en vloek

Aan het einde van de Thora wordt het Joodse volk gezegend, maar ook stevig vervloekt als het de Thora niet in acht neemt. Als we de context van dit vierde verbond bekijken, dan valt het op dat het vrijwel direct volgt op de 98 vloeken en ook gevolgd wordt door ernstige vermaningen wanneer de voorschriften niet nagekomen worden. Vandaar dat onze Wijzen dit het ‘verbond van straf en beloning’ noemden.

Er volgde nog een verbond, direct nadat het volk Israël binnenkwam, waarin ze voor elkaar verantwoordelijk worden gesteld.

Vijf verbonden

Eerste verbond: regenboog

Het eerste verbond vond plaats na de zondvloed, meer dan 4000 jaar geleden (Gen. 9:8-11): “En G‘d zei tegen Noach en zijn zonen… Ik maak Mijn verbond met u, dat niet meer alle vlees door het water van een vloed zal worden uitgeroeid, en dat er geen vloed meer zal zijn om de aarde te gronde te richten“.

G’d belooft de aarde in stand te houden. Het teken van dit verbond is de regenboog.

Tweede verbond: belofte van het land

De tweede verbondssluiting vind plaats bij ‘het verbond tussen de stukken’ waar G’d de belofte van het land Israël aan de kinderen van Abraham doet (Gen. 15:7-16):

“Verder zei Hij tegen hem: Ik ben G’d, Die u uit Ur van de Chaldeeën geleid heeft, om u dit land te geven om het in bezit te hebben…Weet wel dat uw nakomelingen vreemdelingen zullen zijn in een land dat niet van hen is; zij zullen hen dienen en men zal hen vierhonderd jaar onderdrukken… De vierde generatie zal hier terugkeren “.

Derde verbond: de Thora

Bij de berg Horeb of Sinaï kregen we de Thora. G’d verbond ons om de Thora en alle 613 ge- en verboden uit te voeren. Sindsdien zijn wij het ‘volk van het Boek’.

De Thora was de laatste 2000 jaar ons ‘transportabele vaderland’. De Thora was het enige wat alle Joden wereldwijd tot een volk verbond.

Vierde verbond: het verbond van straf en beloning

Deze verbondsvernieuwing vond vlak voor de aankomst in Israël plaats. Op de grens tussen Moab en Israël houdt G’d het hele Joodse volk verantwoordelijk voor alles wat iedereen doet.

Collectieve straffen worden beschreven voor collectieve misdrijven. Ook overtredingen in de privésfeer gaan niet ongestraft voorbij (Deut. 28 en 29).

Vijfde verbond: verantwoordelijkheid voor elkaar

Direct na aankomst in het beloofde land moest het Joodse volk de zegeningen uitspreken tegenover de berg Gerizim en de vloeken tegenover de berg Ebal. De diepere achtergrond was, dat hier alle Joden totaal voor elkaar verantwoordelijk werden gesteld.

Dit had voor- en nadelen. Een straf is nooit alleen een privé-straf, maar ook een beloning straalt naar de anderen uit.

Wat heeft dit met Rosj Hasjana te maken?

Op Rosj Hasjana ‘scannen’ we al onze daden van het afgelopen jaar en maken we goede voornemens voor het komende jaar. En we doen dit op alle vijf verbondsniveaus:

1. Ben ik een goede wereldburger geweest? Heb ik iets kunnen bewerkstelligen voor de levensdoelen die alle wereldburgers met elkaar delen, zoals het klimaat, armoede- of analfabetismebestrijding?
2. Heb ik iets goeds gedaan of nagelaten ten opzichte van Israël? Zelfs slecht spreken over Israël is al uit den boze: de hele generatie woestijntrekkers die weigerden naar Israël te gaan, heeft Israël nooit bereikt.
3. De Thora is het bestaansrecht van het joodse volk. Zijn we iets in onze Thoratrouw tekortgeschoten of hebben wij ge- of verboden overtreden? We kunnen op elk gewenst moment spijt krijgen en tot inkeer komen. Er bestaat geen excuus voor hardnekkige stupiditeiten in relatie met G’d of medemens.
4. Hebben we door dat G’ds bedoeling met straffen of beloningen in het vooruitzicht stellen, is, dat Hij ons de gelegenheid biedt om daarmee ons levenslot in eigen hand te nemen?
5. En beseffen we wel bij iedere handeling, dat al het slechte wat we doen ook invloed op anderen heeft. Maar dat ook de goede daden die we doen, tot navolging leiden?

Al deze en vele andere gedachten schieten op deze ontzagwekkende dagen door ons hoofd.

Laten we er zeker van zijn dat we altijd wat te verbeteren is en laten we vooral kritisch blijven, met name tegenover onszelf!

Sjana tova – een goed jaar!