In de zomer van 1942 werden Joden van Westerbork naar ‘het Oosten’ gedeporteerd, onder hen waren ruim twintig minderjarige Palestinapioniers. Deze jongeren waren vanaf 1933 zonder familie uit Duitsland en Oostenrijk naar Nederland gevlucht.

De leiding van de bijna vijftig pioniers, tussen de vijftien en negentien jaar, in het Paviljoen Loosdrechtsche Rade was vastbesloten deze jongeren niet te laten deporteren. Ze konden alleen geen onderduikplaatsen vinden. Daarom kregen Joop en Willy een hulpvraag van Mirjam Waterman, een voormalige collega van Joop Westerweel. Het echtpaar had al op kleine schaal Joden geholpen, maar dit verzoek was het begin van de ‘Westerweel groep’.

Westerweel groep

Bouke Koning, Jan Smit en Joop Westerweel gingen aan de slag. Bouke vond twaalf onderduikadressen in Friesland, Jan Smit bij vrienden en Joop bij kennissen in Zutphen.

De onderduikoperatie ging van start toen de Joodse Raad waarschuwde dat de Loosdrechtgroep binnenkort zou worden opgepakt.  De sterren werden van de jassen gehaald, de jongeren kregen valse papieren en advies hoe ze zich moesten gedragen op hun onderduikadres. Op 17 augustus 1942 keerden de Duitse vrachtwagens onverrichterzake terug – het Paviljoen was leeg. Van deze groep jongeren hebben 33 jongeren de oorlog overleefd.

Ondanks het succes bleek het niet eenvoudig de Palestinapioniers ondergedoken te houden. Enkele onderduikgevers hadden maar voor korte tijd onderdak toegezegd. Andere schrokken van het Joodse uiterlijk en het feit dat veel jongeren amper Nederlands spraken.  Ook was er de eenzaamheid op een zolderkamertje of konden ze niet wennen. Andere Chaloetsiem opleidingen begonnen ook om hulp te vragen, maar er was een groot tekort aan onderduikadressen.

Samenwerking

De Joodse leden van de Westerweel groep werden geleid door Joachim 'Schuschu' Simon, Menachem Pinkhof en zijn vriendin Mirjam Waterman. Joop Westerweel leidde de niet-Joodse leden.

De groep zorgde voor vervalste persoonsbewijzen, voedselbonnen en zette een buitenlandse vluchtroute uit die via Eindhoven, Budel, België en Frankrijk naar Spanje of Zwitserland liep. Bij de activiteiten van de christen-socialistische en pacifistische Joop en Willy kwam zelfs geen speelgoedpistooltje aan te pas.

De Westerweel groep was inmiddels versterkt met een Haarlemse afdeling die geleid werd door Frans Gerritsen, een industrieel vormgever en vervalser.

De Franse Hechaloets stelde Joachim Simon voor Spanje als eindbestemming te kiezen, omdat Zwitserland onmogelijk was geworden. Toen Joachim begin 1943 aan de Nederlandse-Belgische grens werd gearresteerd, pleegde hij zelfmoord om zijn kameraden niet te verraden.

In samenwerking met de Frans-Joodse verzetsorganisatie Armée Juive, hielp Kurt Reilinger pioniers die als Organisation Todt arbeiders aan de Atlantikwall werkten naar Spanje te vluchten. Tussen 1943 en 1944 wisten hierdoor zo’n zeventig Joodse jongeren naar Spanje te ontkomen. Sommigen van hen waren met hulp van de Westerweelgroep kort daarvoor uit Westerbork ontsnapt. Ongeveer tachtig jongeren konden zich in Frankrijk verborgen houden. Zo’n honderd pioniers bleven in Nederland ondergedoken.

Opgepakt

Begin 1944 wisten de Duitsers zowel de Westerweelgroep als de Armée Juive te infiltreren waardoor Willy Westerweel in handen van de Sicherheidsdienst (SD) viel. Joop dook onder nadat hij hun vier kinderen in veiligheid had gebracht.

Joop en Bouke Koning werden ook gearresteerd. Kurt Reiliger werd met acht assistenten in Frankrijk opgepakt. Door verraad kwamen Joop en Willy in Kamp Vught terecht.  Ondanks de vreselijke martelingen en het vooruitzicht van een executie, bleef Joop positief. Hij werd een geestelijke leider die gevangenen hoop en kracht bood. Op 11 augustus 1944 werd Willy gedwongen de executie van haar man bij te wonen. Later werd ze naar Ravensbrück gedeporteerd. Na de oorlog werd zij herenigd met haar kinderen.

Bevrijding

Na de bevrijding van Zuid-Nederland in het najaar van 1944 verminderden de activiteiten van de overgebleven Westerweelgroep leden. Lokale verzetsgroepen namen de zorg voor de onderduikers zo veel mogelijk over.

In 1947 werd het Westerweelbos opgericht, ten zuiden van Haifa. Op het monument daar staan de namen van alle groepsleden. De Westerweelgroep wist tussen de 250 en 275 Palestinapioniers in veiligheid te brengen en zo'n dertig andere Joden aan een onderduikplaats te helpen.

In 1964 ontving Willy de Yad Vashem-onderscheiding voor het werk dat zij samen met Joop had mogen doen. Ze overleed op 91-jarige leeftijd in 1999.

Hun dochter Martha vestigde zich in Israël waar zij velen van de door haar vader geredde pioniers ontmoette. “Ik was vijf jaar toen mijn vader werd geëxecuteerd. Ik heb hem nooit echt gekend. In Nederland was ik een vaderloos kind, maar in Israël werd ik mijn vaders dochter. Van de overlevenden hoorde ik de verhalen over mijn vader,” vertelde Martha. “Ik weet dat zij vreselijke tragedies hebben meegemaakt, maar in zekere zin benijd ik hen, omdat zij mijn vader gekend hebben.”

Joop Westerweel heeft in 1944 een gedicht geschreven die u hier kunt vinden.

Wilt u meer weten over de Westerweelgroep?

• De Westerweelgroep en de Palestinapioniers, Non-conformistisch verzet in de tweede wereldoorlog, uitg. 2015, auteur: Hans Schippers, ISBN 978-90-8704-497-8

• De jeugdalijah van het Paviljoen Loosdrechtse Rade 1939-1945. Hilversum, 1987. door Brasz, I.; Daams, J. Czn.

• De jeugdalijah van het Paviljoen Loosdrechtsche Rade : 1939-1945 / samengest. door Mirjam Pinkhof ; met bijdragen van Ineke Brasz ... [et al.] 1998, 2e gewijzigde druk, 160 pagina's, Historische reeks Loosdrecht ; dl. 4 (verkrijgbaar bij www.boekwinkeltjes.nl)