Hoe een Hongaarse Jood een baanbrekende uitvinding deed en net op tijd het naziregime ontvluchtte
Door Tal Hartuv -
5 september 2022
In 1938 nam de regering van Hongarije, zonder enige druk van Duitsland, de beruchte Rassenwetten van Neurenberg aan. Deze hadden ernstige gevolgen voor de 846.000 Joodse inwoners van Hongarije. Joden, die nu werden gedefinieerd als personen met twee Joodse grootouders, werden onder andere uit hun baan gezet en kregen een verbod om zich te mengen of te trouwen met niet-Joden. Ook werd hen de toegang tot openbare ruimten ontzegd.
Maar ook al was de situatie verslechterd, toch was er geen Jood in Hongarije die ooit had kunnen voorzien dat in slechts acht weken tijd bijna een half miljoen van hun gemeenschap zou worden onteigend, gedeporteerd en op industriële wijze vermoord.
László Bíró
Tijdens het begin van deze problemen voor de Hongaars-Joodse gemeenschap, was journalist László Bíró op een dag aan het werk toen hem twee dingen opvielen. Ten eerste zag hij dat kranteninkt sneller droogde dan die van zijn vulpen, die inktpatronen en ouderwetse penpunten nodig had en gemakkelijk kon lekken. Ten tweede, toen hij uit het raam keek terwijl hij nadacht of en wanneer hij Hongarije moest ontvluchten, zag hij een groep kinderen knikkeren. Het had geregend, en een jongen gooide een knikker door een plas. Toen de knikker over het trottoir rolde, liet hij een streep water achter.
Zo ontstond de inspiratie voor de balpen, omdat Bíró zich realiseerde dat, om de inkt in een vulpen soepel te laten vloeien, de penpunt in alle richtingen moest kunnen bewegen, net als die knikker!
Met één oog op Hitler en het andere op het creëren en vervaardigen van zijn uitvinding, werkte Bíró dag en nacht omdat de tijd begon te dringen. Hongarije zou namelijk later dat jaar een nazi-wet aannemen die de export van intellectueel eigendom verbood. Maar door keihard te werken, bedacht hij een pen met een opening waarin net genoeg plaats was voor een piepklein metalen kogeltje dat tegen de inkt draaide en deze zo over het papier verdeelde.
Hij slaagde erin zijn ontwerp te patenteren, het op de beurs te brengen en genoeg geld te verdienen om zijn aandelen te verkopen zodat hij en zijn gezin op het laatste moment Hongarije konden ontvluchten en veilig naar Argentinië konden reizen, slechts enkele dagen voordat de wet van kracht werd.
Baanbrekende uitvinding
Zijn uitvinding van de balpen had hem niet alleen een levensveranderend avontuur gebracht, maar zou ook een innovatie worden die wereldwijd bekendheid zou verwerven.
In Argentinië begon hij de pennen op commercieel niveau te produceren. Zijn grootste klant was de Royal Air Force van Engeland. Vulpennen waren niet geschikt voor vluchtlogboeken. Ze lekten op grote hoogten en konden niet schrijven op een notitieblok dat tegen de muur werd gehouden. Bíró droeg natuurlijk maar al te graag een steentje bij aan de dood van de nazi’s tegenover zijn klant, de Royal Air Force, die hoewel te laat voor de Joden, niettemin Duitsland bombardeerde.
Na de oorlog steeg zijn verkoop, maar niet iedereen hield van de pen. Sommigen dachten dat men er een slecht handschrift van kreeg. Maar na getuige te zijn geweest van de afslachting van zijn volk, haalde Bíró zijn schouders op over de klachten. “Schrijven komt vanuit het hart”, vertelde hij zijn aanklagers. “Als ik de hand kan helpen die taak uit te voeren, wat is daar dan mis mee?”