Doe-het-zelf

Deze hele week eten inmiddels al matzes (ongezuurd brood), gemaakt van alleen meel en water. Het herinnert ons aan het brood dat haastig werd bereid tijdens onze uittocht uit Egypte. Hoewel matze zelf gemakkelijk te maken is en het zo simpel lijkt wanneer je het eindresultaat vasthoudt, zijn er veel, nauwgezette stappen nodig om een koosjere matze voor Pesach te bakken.

Ondanks de in fabrieken geproduceerde matzes, geven veel religieuze Joden nog steeds de voorkeur aan de zogenaamde ‘sjemoera’-matze. Deze is anders in smaak, uniek van textuur en wordt door de eeuwen heen met de hand gebakken. Veel mensen, waaronder ikzelf, hebben het gebruikt om onze eigen Sjemoera-matzes voor Pesach te bakken. Sommigen mensen bakken alle matzes die ze de hele week van Pesach zullen gebruiken, terwijl anderen alleen bakken wat ze voor de Sederavond (de eerste avond van Pesach) zullen gebruiken; beiden echter eten alleen maar handgebakken matzes.

Vorige week maandag ben ik met een groep van mijn kollel (leerhuis) onze eigen matzes gaan bakken in een matze-bakkerij die speciaal voor dit doel gebouwd was. Deze bakkerij, net zoals alle matze-bakkerijen, stond onder strikt rabbinaal toezicht. Het bakken van matzes is namelijk een zware klus die snelheid, focus en concentratie vereist.

De week voordat ik mijn matzes bakte, heeft mijn zoontje ook geleerd in school hoe matzes worden gebakken. Sindsdien ‘bakt’ hij zijn eigen matzes van alles wat hij maar kan vinden. Stenen, takjes, lego, blokken, badschuim en in de dagen voor Pesach, zelfs met brood (vol met zuurdesem).In dit artikel zal ik jullie door alle echte stappen proberen te nemen, zonder zelf een matze-bakkerij binnen te hoeven stappen. Misschien dat wanneer hij ooit Nederlands leert, mijn zoontje deze stappen in de toekomst dan ook kan lezen…

Voorbereidingen

De tarwe die voor de matzes wordt gebruikt, moet tijdens elke stap van het proces worden gecontroleerd; van het oogsten van het graan tot het uiteindelijke bakken. Vanaf het moment dat het wordt geplukt moet de tarwe worden ‘bewaakt’ en opgeslagen in een gecontroleerde omgeving. Als het klimaat namelijk te vochtig is, dan kan het chameets (zuurdesem) worden; en wanneer het te droog is, dan bakt het niet meer goed. Dit 'bewaken' van elke stap in het proces maakt het ‘sjemoera’, wat Hebreeuws is voor 'bewaakt'.

Het meel dat voor de matze wordt gebruikt, moet ten minste drie dagen voor het begin van het bakken zijn gemalen. Het speciale water -majiem sjelanoe- dat we gebruiken om het deeg te maken, moeten we tegen de zonsondergang voorafgaand aan het bakken verzamelen van een natuurlijke bron. Dit water moeten we vervolgens een nacht laten ‘afkoelen’.

Om ervoor te zorgen dat alles op tijd klaar is, wordt het hele proces in de bakkerij verdeeld onder verschillende groepen. Elke groep krijgt een specifieke taak toegewezen. Omdat water dat met meel in aanraking komt kan resulteren in chameets, komen deze alleen samen in de mengkom. Het meel wordt in een kamer bewaard en gewogen, terwijl het water in een aparte kamer wordt bewaard. Degene die het deeg mengt en kneedt, staat tussen deze twee kamers in. Beide kamers hebben een klein raam aan de kant van de ‘kneder’.

Race tegen de klok

Zodra de timer begint te tikken, zegt deze kneder, "meel". Meteen gaat het raam van de meelkamer open en gooit iemand meel in de kom. De kneder zegt nu, "water", en alleen wanneer het meelraampje gesloten is gaat het raam van de andere kamer open. Zo wordt voorkomen dat er water in de meelkamer komt. Iemand giet het water rechtstreeks in de kom.

Op het moment dat het meel en water elkaar raken, begint het proces van het bakken van de matze. Dit hele proces van begin tot eind –het moment waarop de verse matze uit de oven wordt gehaald– mag niet langer duren dan 18 minuten. Volgens de Joodse wet duurt het 18 minuten totdat een combinatie van meel en water gist. Daardoor verandert het technisch gezien in brood in plaats van matze. Wanneer het deeg klaar is, wordt het doorgegeven aan een team van mensen die klaar staan om het te kneden aan een speciale kneedtafel.

Van deeg tot matze

Alles gebeurt met de hand, snel en geconcentreerd. De kneder werkt aan het deeg, terwijl iemand anders er lange rollen van maakt. Deze worden vervolgens in kleine stukjes gesneden en met deegrollers op lange tafels onder de werkers verdeeld. Eerst wordt het deeg met de hand platgedrukt voordat het weer wordt doorgegeven. Dit schijfje deeg gaat dan door meerdere deegrollen, totdat het wordt uitgespreid tot de albekende ronde matze-vorm. Daarna worden deze deeg cirkels naar een andere tafel gebracht, om met een metalen roller te worden geperforeerd. Door deze kleine gaatjes kan de matze gelijkmatig bakken, zodat er geen delen zijn met ‘zakjes’ rauw deeg. Nu ze zien er al veel meer uit als matzes.

(tekst gaat onder de foto verder)

Vervolgens worden ze voorzichtig aan een lange houten stok gehangen, en aan iemand overgegeven die ze in een stenen, houtgestookte oven legt. Deze oven is speciaal gebouwd voor het bakken van matzes voor Pesach. De ongebakken matzes worden nu plat op de bodem van de oven gelegd om te bakken.

Tijdens dit snelle proces herhalen de werkers de woorden, "LeSjeem matzet mitswa", wat betekend, “Omwille van de matze die voor de mitswa [het gebod om matze te eten op Pesach] zal worden gebruikt”. Sommige Joden hebben een mooi gebruik om tijdens het bakken van de matzes Psalmen te zingen om onze liefde voor G-ds gebod te laten zien en om G-d te eren en te danken voor onze verlossing uit Egypte.

Eindresultaten

De matzes zijn binnen enkele seconden gaar en worden dan meteen uit de oven gehaald. De dampend hete matze wordt nu op een tafel met gespannen draden geplaatst, waar kruimels op de grond kunnen vallen. Op dit moment controleert iemand de matzes nu zorgvuldig om er zeker van te zijn dat er geen vouwen of zakjes inzitten. Een vouw in de matze kan namelijk deeg bevatten dat niet volledig gebakken is; als dit achterblijft in de matze, kan dit het niet-koosjer maken voor Pesach. Na deze controle worden de matzes opzijgelegd om af te koelen. De allerlaatste stappen zijn het afkoelen, wegen en verpakken van de matzes.

Tussen elke dienst in wast iedereen zijn handen om elk spoor van meel of deeg te verwijderen. Men verwijderd ook het deeg dat aan de tafels, kommen, deegrollers en andere apparatuur kleeft. En terwijl de laatste werkers aan het schrobben zijn, is de volgende ploeg inmiddels alweer begonnen, zodat er elk uur vier ploegen aan het werk zijn om matzes te bakken voor de feestdag.

Moge G-d ons dit jaar de Uiteindelijke Verlossing sturen, zodat we volgend jaar onze matzes zullen eten samen met de Korban Pesach (Pesach-offer), die we zullen brengen in de Heilige Tempel.

Vandaag is de laatste dag van Pesach, een feestdag. Dit artikel werd daarom al eerder geschreven.

Bekijk ook deze video over het maken van matzes: