Diep bedroefd

Ik was al meteen geïnteresseerd in deze Joodse vrouw, die ‘om de slapeloze nachten te verdrijven’ na het overlijden van haar man, haar levensgeschiedenis vertelt aan haar kinderen. Zeven kleine schriftjes laat ze na,  geschreven in de Joods-Duitse taal van die tijd, die verwant is aan het Jiddisch. Haar zoon Mozes heeft de schriftjes bewaard, en in 1913 is de eerste Duitse vertaling op de markt gekomen. In de boekwinkel van het museum vind ik een latere vertaling van de ‘Denkwürdigkeiten der Glückel von Hameln’, en nu kan ik  haar levensgeschiedenis met mijn eigen ogen lezen! Haar eenvoud, haar heldere kijk op de gebeurtenissen van die dagen en haar vaste geloof in God maken diepe indruk.

Diep bedroefd is Glückel als haar man Chajim overlijdt. Hij was ‘de kroon van haar hoofd’. Ze is dan 43 jaar oud en bijna 30 jaar met hem getrouwd geweest. Ze blijft achter met 12 kinderen en een bedrijf dat wijdvertakt is. Ze is zo ongelukkig dat ze ’s nachts niet kan slapen. Om ‘de droevige gedachten te verdrijven’ vertrouwt ze alles wat haar bezig houdt toe aan zeven kleine schriftjes. ‘Zoveel ik me nog herinner wil ik mijn leven beschrijven vanaf mijn jeugd, wat er allemaal gebeurd is’. Ze schrijft het niet op om haar kinderen een soort leerboek te geven, want daartoe voelt ze zich niet in staat en bovendien ‘een leerboek hebben we al in de Thora’. Ze begint haar dagboek met haar kinderen het belangrijkste mee te geven: ‘Heb je naaste lief als jezelf, en dien God met je hele hart. Jullie gebed moet oprecht en eerbiedig zijn en jullie moeten regelmatig in de Thora lezen’. Als Glückel dit vastgesteld heeft, begint ze met haar levensgeschiedenis.

Salomo als scheidsrechter

Ze wordt in 1646 in Hamburg geboren in een vroom Joods gezin als derde dochter van Bela en Loeb Pinkerle. Ze heeft een gelukkige jeugd en op 12-jarige leeftijd wordt ze door haar vader uitgehuwelijkt aan Chajim Hameln. Het was in die tijd in Joodse kringen gebruikelijk dat de wederzijdse vaders de verloving regelden en de bruidsschat vaststelden. Twee jaar later trouwen ze. Ze weet ‘dat huwelijken in de hemel worden gesloten’, en ze zijn zeer gelukkig met elkaar.

Het eerste jaar woont het jonge paar bij haar ouders in en al snel is ze in verwachting, evenals haar moeder. Als haar kind geboren wordt, dankt ze God dat Hij haar een gezonde dochter gegeven heeft. Acht dagen later krijgt ook haar moeder een dochter. Zo liggen Bela en Glückel in dezelfde tijd in het kraambed. Daar krijgen ze geen rust, want iedereen komt kijken naar moeder en dochter die in dezelfde kamer in het kraambed liggen. Dat was toch wel bijzonder!  Maar wie schetst haar schrik, als op een gegeven moment blijkt dat de baby’s verwisseld zijn! Ze vindt haar eigen kind niet meer in haar wiegje, en na lang zoeken, midden in de nacht, blijkt dat het bij haar moeder in bed ligt. Als de schrik voorbij is kunnen ze er hartelijk om lachen en ze constateren dat ‘ze bijna koning Salomo nodig hadden gehad om scheidsrechter te zijn’!

Na een jaar kan het jonge paar een eigen huis huren. Zelf schrijft ze over deze tijd:’ Ik heb elke twee jaar een kind gekregen, en ik heb me erg veel zorgen gemaakt. Dat is ook natuurlijk als je zo’n huis vol kinderen hebt – God behoede hen. Ik heb vaak gedacht dat niemand het zo zwaar had als ik, en dat niemand zich zoveel zorgen om de kinderen maakte als ik. Maar ik, onverstandige, besefte niet hoe goed ik het had, toen mijn kinderen “als olijfscheuten rondom mijn dis zaten” (Psalm  128:3)’. Ze krijgt 14 kinderen, waarvan er 2 op zeer jonge leeftijd sterven.

Huwelijksaanzoeken

In het jaar 1664 breekt de pest uit. In Hamburg heeft de bevolking er veel onder te lijden. Er sterven ca. 150 mensen per week. Ook Joodse gezinnen worden getroffen, maar Glückel en haar gezin komen ongedeerd door deze moeilijke tijd heen. Als de kinderen groter worden doen zij en haar man er alles aan om hen op een goede manier uit te huwelijken. Het valt niet mee om voor zoveel kinderen een  partner te vinden! Als haar man overlijdt in 1689  staat Glückel er ook voor deze taak alleen voor.

Op dat moment ziet ze de toekomst somber in. Hoe moet zij, een jonge weduwe, zorgen voor haar kinderen en ook nog een bedrijf leiden? Ze houdt haar kinderen voor ‘dat hoewel we soms denken dat onze last te zwaar is, God ons niet meer te dragen geeft dan we verdragen kunnen’. Ze krijgt vele huwelijksaanzoeken, maar vanwege haar kinderen neemt ze die niet aan. Ze wil dat eerst haar kinderen hun bestemming bereikt hebben, en dan kan ze weer aan haar eigen geluk denken. Later schrijft ze openhartig dat ze er spijt van heeft dat ze zulke goede partijen heeft afgewezen. Als ze een van die aanzoeken geaccepteerd had, dan zou haar eigen leven veel gelukkiger geweest zijn, zegt ze!

Rustige oude dag

Ze maakt vreugde en verdriet mee in die jaren, ook vanwege haar kinderen. Maar ze vindt het niet nodig om daar uitvoerig over te schrijven. “Het blijven toch mijn kinderen en ik vergeef het hun van harte’. Als alle kinderen getrouwd zijn en alleen haar jongste dochter Mirjam nog thuis is, krijgt weer een huwelijksaanzoek. In de zomer van 1700 trouwt ze voor de tweede keer met de goed bekend staande bankier Cerf Levy in Metz. Ze vertrekt dan naar Metz, waar ook haar dochter Esther woont, die met rabbijn Mozes Krumbach getrouwd is.

Glückel hoopt eindelijk van de zorgen bevrijd te zijn en een gelukkige oude dag te hebben. Maar het ongeluk slaat toe. Niet lang nadat ze getrouwd zijn, verliest haar man zijn vermogen en enkele jaren later sterft hij. Ze blijft alleen achter in armoedige omstandigheden. Gelukkig vindt zij een gastvrij tehuis bij haar dochter Esther en haar man Mozes. Daar brengt ze nog een rustige oude dag door en in het jaar 1724 sterft zij op bijna 80-jarige leeftijd.

Spreuken 31

Ik vond het een voorrecht om Glückel te leren kennen! Hoewel ze zo’n 300 jaar geleden geleefd heeft, is het alsof ik gisteren met haar heb gesproken. Ze leefde in een totaal andere wereld, maar haar woorden hebben hun zeggingskracht ook nu niet verloren. Het zijn de woorden van een vrouw die leefde voor haar man en kinderen, zegt ze:’ Als zíj goed verzorgd en gelukkig zijn, ben ik tevreden.’ Daarnaast heeft ze haar man bijgestaan in zijn werk, en zijn bedrijf voortgezet, nadat hij gestorven was. Haar rotsvaste vertrouwen in God maakt haar echt de vrouw uit Spreuken 31!