Verwantschap

Wij rondzwervende Joden kennen het herkenbare joviale gevoel wanneer we een ander lid van de Joodse gemeenschap ontmoeten. Het besef van vertrouwdheid kan onmiddellijk voelbaar zijn zelfs aan het andere eind van de wereld. Ik heb die verwantschap ervaren tijdens sabbatsdiensten in de Grote Synagoge in Sydney, Australië, en toen ik falafel at met Joden in het district Marais van Parijs.

Joden ontmoeten in het 500 jaar oude Venetiaanse getto voelde alsof ik neven en nichten tegen kwam. Dit getto heeft trouwens model gestaan voor alle enclaves voor Joden nadien. Ik voelde hetzelfde toen ik door de straten van Praag liep waar men vertelde dat de ‘legendarische figuur van de Golem’ de Joodse wijk van de stad beschermde.

Oegandese Joden

Buiten Israël was nergens de connectie dieper dan in de heuvels van Oost-Oeganda. Het is nu tien jaar geleden dat ik daar de Abayudaya Joden bezocht. In Oeganda was ik bezig met het schrijven van een boek over een hulpverleningsgroep in de bushbush buiten Kampala. Het was een vier uur durende rit naar de ongeveer 2000 leden tellende Abayudaya gemeenschap in de heuvels van Mbale bij de grens met Kenia. Mijn werkschema stond me slechts één dag toe de Abayudaya te bezoeken, inbegrepen ook nog de reistijd heen en terug.

Hoewel het internationale vliegveld de plaats is van een van Israëls meest gedurfde militaire successen, ging ik niet per vliegtuig. Na mijn missie naar de hulpverleners, huurde ik een chauffeur voor de trip naar Mbale.

De Abayudaya traden een eeuw geleden naar voren toen een geestelijke leider en gerespecteerde jager, Semei Kakungulur, de Hebreeuwse Bijbel omhelsde en christelijke zendelingen afwees. Hij en zijn volgelingen hielden de zevende dag als sabbat, mannen werden besneden en de koosjer wetten werden gevolgd.

Onderweg

Onderweg naar Mbale zagen we vrouwen en kinderen die plastic water jerrycans boven op hun hoofden droegen. We passeerden een cassave verwerkend bedrijf. Cassave is een voedzame, zetmeelrijke wortel van een plant die een belangrijk onderdeel van het Oegandese voedsel vormt. Ook zagen we werkers badend in het zweet terwijl het witte stof van de wortelgroente om hen heen stoof. We reden langs mangoboomgaarden en staken de Nijl over.

De rit vanaf Kampala ging niet snel. Nadat we de beboste heuvels doorploegd hadden kwamen we aan in Mbale en werden eerst doorverwezen naar een Joods cultureel centrum in aanbouw. Daar hadden werkers een vloermozaïek in de vorm van een Davidsster gelegd. Tegenwoordig is dit gebouw één van de 7 synagogen van de Oegandese Joden in het gebied. Vervolgens gingen we naar de belangrijkste omheinde groep Abayudaya-huizen. Omdat de nacht spoedig zou invallen, was er slechts tijd voor korte introducties en een uitnodiging voor de vroege morgendiensten voordat mijn chauffeur en ik vermoeid onze hutten binnenstapten.

Bij de Abayudaya

De volgende morgen zag ik vrouwen staan en mannen met gebedssjaals om en gehaakte keppels op die heen en weer bewogen terwijl ze ernstig hun gebeden aan het opzeggen waren. Later deelde ik een zak tennisballen uit aan de kinderen en ook ingepakte kinderboeken. Uit een boekje las ik voor. Andere kinderen, meisjes met kralen aan het eind van hun haarvlechtjes, begonnen spontaan een Hebreeuws lied te zingen.

De ouderen vertelden me hoe de Thora van Mozes de morele gedragscode voor de gemeenschap is. De Abayudaya verlangen ernaar om hecht verbonden te zijn met het wereldwijde Jodendom, zeiden ze. Ze voelden een verantwoordelijkheid voor het welzijn van andere Joden. Hun gemeenschapsgevoel was verreikend.

Aan het eind van de straat in het omheinde gebied, ontmoette ik J.J. Keki, een Abayudaya-musicus die een gemeenschappelijk en interreligieus koffiebedrijf leidde. Trots stelde hij moslim, Joodse en christelijke koffieboeren aan mij voor die met hem samenwerkten.

De Abayudaya-campus lijkt op een eenvoudig georganiseerde kibboets. Schoolkinderen droegen heldergroene uniformen. De gebouwen waren kale onderkomens met ruw geschilderde tekens en Davidssterren op de voorgevels. De mensen waren echter blij en dankbaar voor hun diepe onderdompeling in hun Joods-zijn. Ik hoorde later dat deze niet aflatende toewijding en het verlangen om openlijk als Joden te leven het kenmerk van de Abayudaya geweest is, tegen alle onmogelijke verwachtingen in.

De geschiedenis van de Abayudaya

In zijn boek ‘Abayudaya: De Joden van Oeganda’ schrijft fotograaf Richard Sobol dat de Oegandese Joden in hun begintijd uitgejouwd werden en vervloekt als ze op weg waren naar hun werk of water haalden. “Velen werden bekogeld met stenen, modder of koeienmest,” schrijft Sobol.

De grondlegger van de Abayudaya, Kakungulu, was eveneens de belangrijkste financiële helper. Sobol brengt naar voren dat de gemeenschap veel armoede en ongeletterdheid onderging nadat Kakungulu gestorven was. Toch wezen de Abayudaya het onderwijs en de schooluniformen af, omdat het prijskaartje te hoog was. Ze wilden de Thora namelijk niet inruilen voor het Nieuwtestamentische onderwijs van Jezus.

Slechts het duistere bewind van Idi Amin schoof de gebeden van de Abayudaya Joden de schaduw in. Hoewel ze toen niet in hun synagogen konden bidden, onderhielden zij privé het contact met God in hun huizen.

“Er bestaan gemeenschappen over de hele wereld die met passie het Jodendom praktiseren en ijverig zijn om meer te leren en in contact te zijn met de rest van de Joodse wereld,” zei Harriet Bograd, voorzitter van non-profitorganisatie Koelanoe. Haar organisatie ondersteunt de Abayudaya en andere naar voren komende Joodse bevolkingsgroepen. “Deze gemeenschappen brengen nieuwe rijkdom aan de Joodse wereld: ze voegen hun eigen cultuur, muziek en leiderschap toe aan Joods leven.”

Liefde voor het Jodendom

Een jaar na mijn rondreizen door Oeganda, kwam de oprichter van de Abayudaya basisschool, Aaron Kinto Mozes, bij mij thuis op bezoek in de Verenigde Staten. Dat was tijdens een spreekbeurtentour georganiseerd door Koelanoe. Hoewel ik hem niet ontmoet had tijdens mijn bezoek in Mbale, herkende ik direct in hem de hartelijke liefde voor het Jodendom dat zo kenmerkend is voor de Abayudaya gemeenschap. In de vrije uurtjes praatten we met elkaar en speelden gitaar.

De volgende dag voordat hij ’s avonds een spreekbeurt zou houden, ging hij met de lunchpauze-groep diep in op het Thoragedeelte van die week. Hij was academisch gevormd en nam de plaats in van de Abayudaya geestelijke leider toen zijn broer in Los Angeles een rabbijnenopleiding volgde om de Oegandese Joden bekend te maken met de hoofdstroom van het Jodendom. Het is jammer dat dit doel onbereikbaar blijft. Veel Abayudaya Joden ondervinden moeite om in Israël te studeren en te leven.

Erkenning?

Het Joods Agentschap voor Israël erkende in 2016 de Abayudaya als Joods. Maar de Joodse status van de gemeenschap voldoet niet in de ogen van Israëls ministerie van Binnenlandse Zaken. Waarom? Omdat veel Abayudaya leden bekeerd werden door Amerikaanse rabbijnen van de conservatieve (niet-orthodoxe) Joodse stroming. Het ministerie van Binnenlandse Zaken is bezorgd over bekering als middel om op valse gronden Israël binnen te komen.

Juist voor Jom Kipoer2020 deelde Koelanoe het droeve nieuws mee dat Aaron Kinto Moses na een kort ziekbed gestorven was. Het nieuws kwam net binnen toen de Joden klaarzaten om het Thora gedeelte te lezen over het laatste lied van de grote Hebreeuwse profeet Mozes voor zijn dood. Het Lied van Mozes roept de zegeningen op die God Zijn volk schonk. Een eeuw geleden was dit lied het centrale gedeelte van de sabbatdienst geleid door Kakungulu, volgens het boek van Sobol.

Toekomst voor de Abayudaya

De wetgever Mozes kon van ver het Beloofde Land zien dat zijn volk zou binnengaan; terwijl hij zelf niet meer zou leven om er binnen te komen. Aaron Kinto Moses leefde ook niet meer om volledige acceptatie door de Joodse wereld te ervaren. Maar de Abayudaya Joden die hij achter liet, kunnen dit wel.

De volgende maand gaat de Wereld Zionistische Organisatie beslissen over de officiële aanvraag van de gemeenschap om een Zionistische Federatie binnen de WZO te vormen.

De Abayudaya zijn 100% toegewijd en verdienen bevestiging van de WZO. In tegenstelling tot sommige Joden die zichzelf losmaken van Israël en de schat van hun identiteit als vanzelfsprekend beschouwen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken zou ook het beleid van het Joodse Agentschap moeten volgen en uiteindelijk de Abayudaya als Joden moeten erkennen.

De positie van de toegewijde Abayudaya Joden roept om versnelde pogingen om maatregels te identificeren die misbruik van bekering voorkomen maar die niet de Abayudaya en anderen met oprechte bedoelingen en diepe liefde voor hun erfgoed, afstraffen.

Dit artikel is geschreven door Allan Richter en stond 2 oktober 2020 op de website van The Times of Israel. Foto: Amnon Shavit/Wikipedia. Vertaling: Evelien van Dis