Een gevoel van onmacht bekruipt me. Onmacht en onbegrip ook over Oekraïne en Rusland. De rabbijnen in Oekraïne zitten in een erg moeizame situatie. Sommigen zijn gevlucht en zitten nu zonder bron van inkomsten veelal in Israël, diep in de zorgen. Anderen zijn gebleven, en weten ook niet goed wat ze moeten doen en al helemaal niet welke kant het op zal gaan.

De hoofdrabbijn van Dnjepr heb ik aan de telefoon gehad. Hij kan niet weg, zo liet hij me weten, omdat speciaal de oudere gemeenteleden ook niet weg kunnen. Geen haar op z’n hoofd die eraan denkt om zijn gemeenschap, zijn (zinkende?) schip, te verlaten, zolang het gros van zijn bemanningsleden en opvarenden die vluchtweg niet kan of niet wil inslaan. Meer en meer denk ik aan mijn ouders en hun generatieleden en aan de beslissingen die zij moesten nemen om te overleven. Mijn ouders hebben de juiste beslissingen genomen en daarom besta ik en bestaat de tweede generatie. Maar de grote meerderheid van toen heeft de verkeerde beslissing genomen of kon letterlijk en figuurlijk geen kant op. Velen dachten toen dat alles zo’n vaart niet zou lopen en dat Nederland, gelijk in WO I, wel weer de dans zou kunnen ontspringen. Realiseren we ons voldoende dat Rusland en Oekraïne dichter bij ons land liggen dat het Duitsland van WO II?

En omdat ik toch al deze nieuwe week in mineur ben begonnen, kan ik er nog wel iets aan toevoegen. Een aantal van de Oekraïense rabbijnen of leraren zijn gevlucht en bevinden zich nu elders in Europa. Zij dachten zich te kunnen inzetten voor de Joodse Oekraïners die ook zijn gevlucht om dan als het ware weer hun rabbijn te worden, maar dan buiten Oekraïne. Maar dat loopt allemaal niet zo simpel. De interesse in Joodse contacten staan bij verreweg de meesten erg laag in het vaandel. Bewust assimileren? Jodendom behouden? Bij de meesten speelde jodendom om weg te kunnen en opvang te krijgen. Maar nu ze weg zijn en de eerste opvang achter de rug is… Het ziet er allemaal eenvoudiger en mooier uit dan het is. Culturen die botsen, belangen die verstrengeld zijn, gevechten om subsidies te verkrijgen.

Of het nu wel of geen oorlog is, de mens blijft mens ook in oorlogstijd en ook in zijn egoïstische gedrag. Een aantal van de mij bekende rabbijnen uit Oekraïne konden echt niet terug en bevinden zich nu in Israël en bekommeren zich in het Heilige Land over hun Oekrainers. En ik mag weer een klein schakeltje (ik schakel wat af!) zijn om die rabbijnen financieel te ondersteunen en daardoor als het ware een deel te zijn van hun inzet. De rabbijnen die echt niet terug kunnen omdat hun gemeenten totaal zijn vernietigd worden ook gesteund. De achterblijvers ook. Maar die tussengroep: Wel of niet terugkeren? En wat met vrouw en kinderen? Die tussengroep heeft het knap moeilijk, omdat ze of als helden worden bekeken of/en als verraders.

Overigens heb ik ook een mooi bericht ontvangen. Een Joods-Nederlands gezin dat al meer dan een jaar probeert om zich in Israël te vestigen, heeft eindelijk de lange bureaucratische weg van formulieren en handtekeningen geslaagd weten te doorlopen en kan nu dus eindelijk op alia gaan. En een ander positief bericht is mijn benoeming tot jurylid. U ziet het: over rabbinale variëteit niet te klagen. Wellicht herinnert u zich de discussie rond de Duitse oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn. Het resultaat was na vele besprekingen en vergaderingen dat er een monument komt ter nagedachtenis aan de 102.000 Joden, Roma en Sinties die geen graf werd vergund, in tegenstelling tot de moordenaars. Zes kunstenaars mogen een presentatie geven van ‘hun’ kunstwerk en een van de juryleden zal ik dus zijn. En dus ben ik op 22 november in Ysselsteyn. U krijgt er nog wel over te lezen!