De waarheid is dat er zoveel te schrijven is over onze geliefde Rachel Iemeenoe (onze moeder Rachel). Rachel leidde een leven van offers, ze wist de waarheid zelf te vinden en ze belichaamde de kracht van gebed. Hoe vaak heeft ze zichzelf wel niet voor anderen teniet gedaan? Als we deze ongelooflijke vrouw in één enkele zin zouden moeten samenvatten, zou dat waarschijnlijk als volgt zijn: Rachel is de belichaming van een Joodse moeder.

Moeder van alle Joden

Rachel is zonder twijfel de aartsmoeder met wie we ons het meest verbonden voelen. Haar graf in Bethlehem is een plek voor iedereen: voor jong en oud, orthodox-Joods of seculier. Iedereen komt er om hun hart uit te storten; te huilen, te bidden, enzovoorts. We voelen ons daar alsof we thuis zijn gekomen. Helaas moet ik toegeven dat ik in dit geval misschien één van die kinderen ben die zijn ouders vaker zou moeten bezoeken.

De laatste keer dat ik Mamme Rochel bezocht was toen ik nog een ongetrouwde jesjiwa-jongen was, zoekende naar zijn betere helft. Al weet ik zeker dat wanneer ik vandaag binnen zal stappen in Rachels graftombe, ik precies hetzelfde scenario zal zien als de laatste keer dat ik er was. Er zijn talloze Joden aanwezig vanuit alle achtergronden. Je ziet mannen, maar vooral veel vrouwen met uitgemergelde gezichten die amper de kracht hebben om zichzelf te bewegen. Zij vergieten ontelbare tranen op Rachels graf en zeggen een eindeloze lijst van namen en gebeden met een kracht waarvan je zou denken dat ze dat niet zouden bezitten. Men bidt, smeekt en huilt, want hier voelen wij dat er naar ons geluisterd wordt. We koesteren de hoop dat onze gebeden spoedig verhoord zullen worden in de verdienste van onze moeder.

Zelfopoffering

Onze moeder Rachel was de dochter van Laban. Ze groeide op in een huis van leugen en bedrog. Ondanks deze situatie behield ze haar rechtvaardigheid en hoopte ze naar een G-dvrezend leven samen met Jakob. Stel je haar opluchting voor aan de vooravond van haar trouwdag. Ze voelde dat er eindelijk een einde zou komen aan dit leven van geestelijk lijden. En toen kwam haar vader met een nieuw bedrog: Lea, Rachels oudste zus, nam haar plaats in onder de choepa (huwelijksbaldakijn).

Onze traditie leert ons dat Jakob zijn toekomstige schoonvader al lang door had. Daarom had hij simaniem (geheime signalen) met Rachel vastgesteld om er zeker van te zijn dat hij met de juiste vrouw zou trouwen. Maar naarmate de grote dag naderde stelde Rachel zich Lea's grote vernedering voor wanneer Jakob zijn toekomstige vrouw, die volledig bedekt zou zijn, om de geheime signalen zou vragen. Dus besloot ze om Lea de signalen door te geven en gaf haar hiermee het leven waarvan ze zelf al haar hele leven van had gedroomd; zonder te weten wat de toekomst voor haar zelf zou brengen.
Uiteindelijk trouwde ze alsnog met Jakob en had twee kinderen met hem: Jozef en Benjamin. Rachel stierf tijdens de geboorte van Benjamin. En ook deze keer gaf ze voor de laatste keer haar eer en eeuwige rust op ten gunste van anderen.

Een stem van Rama

Op het moment van Rachels sterven waren Jakob en zijn familie slechts een korte afstand van Bethlehem. Op haar eigen verzoek begroef hij zijn meest geliefde vrouw aan de kant van de weg en niet in Abrahams familiegraf in de grot van Machpela in Hebron. Dit is omdat ze voorzagen dat het Joodse volk in de toekomst, na de verwoesting van de Eerste Tempel in 423vgj in ballingschap zouden worden verdreven. Tijdens hun gedwongen uittocht zouden ze dezelfde weg af worden geleid en smeken om hulp bij Rachels graf en hier vervolgens moed uit putten. De profeet Jeremia, die deze gebeurtenissen heeft meegemaakt, beschrijft wat er gebeurde (Jeremia 31:14): “Van Rama klinkt een stem, bitter geween: Rachel weent om haar kinderen, zij weigert zich te laten troosten over haar kinderen, omdat er geen meer is. Zo zegt de Heere: Weerhoud uw stem van wenen, uw ogen van tranen; want er is loon voor uw arbeid, luidt het woord des Heeren, zij zullen terugkeren uit het land van de vijand. Ja, er is hoop voor uw toekomst, luidt het woord des Heeren, de kinderen zullen naar hun land terugkeren.”

Volgens de Midrasj, een samenstelling van Joodse overleveringen, smeekten de andere aartsvaders, aartsmoeders en Mozes om genade voor het Joodse volk, maar G-d antwoordde hen niet. Rachel verhief toen haar stem: “Meester van het universum, herinner wat ik deed voor mijn zus Lea. U weet dat Jakob het meest van mij hield en zeven jaar voor mijn vader werkte om met mij te trouwen. Toen de tijd van mijn huwelijk aanbrak verruilde mijn vader mijn zus voor mij en ik misgunde het haar niet. Niet alleen zweeg ik, maar ik gaf haar ook de geheime signalen. Als ik, die maar een mens ben, niet bereid was mijn zus te vernederen om te krijgen wat ik wilde, hoe kan U dan -de eeuwige, levende, meedogende G-d- afgoderij benijden dat niet echt is, en ervoor zorgen dat mijn kinderen worden verbannen?!" Meteen werd G-d’s genade gewekt en antwoordde Hij: "Voor jou, Rachel, zal Ik Israel terugbrengen naar hun land." Dit was onze moeder die aan de zijkant van de weg begraven wilde worden.

Rachel wilde onderweg begraven worden om dicht bij haar kinderen te kunnen zijn voor wanneer ze haar nodig zouden hebben. Deze eigenschap – het doen wat nodig is in het belang van haar kinderen – is het kenmerk van een Joodse moeder. Zelfs wanneer ze aan de zijlijn staat, blijft ze toch de ware held. Ze heeft geen behoefte aan openbare vertoon van eer.

Het is ook om deze reden dat een moeder het Joods zijn doorgeeft. Als een Joodse man met een niet-Joodse vrouw trouwt, zijn hun kinderen niet Joods. Maar als het tegenovergestelde gebeurt; wanneer iemand geboren is van een Joodse moeder, is hij altijd Joods, ongeacht de afkomst van zijn vader. Dit is omdat een moeder het leven geeft aan een kind, aan zijn essentie, en de benaming ‘Jood’ is slechts een beschrijving van deze essentie.

Joodse moeder

Vanuit eerste hand heb ik vele malen mogen zien, hoe het hele zelf van een vrouw verandert vanaf de geboorte van haar eerste kind. Vanaf dat moment denkt ze als een moeder, leeft ze als een moeder en ademt ze als een moeder. Het is een nieuwe status waar nooit een einde aan komt. Bij de besnijdenis van haar eerste kleinkind herhaalde onze geëmotioneerde oma meerdere malen: “Mijn baby is een vader geworden!”.

Een moeder gaat nooit met pensioen. Ze leeft haar leven niet als een opeenvolging van offers, maar eerder als een kans om haar potentieel te vervullen, te leven, en op te bouwen. En net zoals voor Mamme Rochel kent een Joodse moeder ook geen rust. De Joodse geleerden zeggen hierom dan ook: “Alle zegeningen van een huishouden komen door de vrouw, daarom moet haar man haar eren" (B.T Bava Metzia 59a).

Bij deze wil ik dan ook mijn eigen vrouw en alle andere Joodse moeders, danken voor hun grote zelfopoffering voor hun kinderen en voor hun verlangen om in de voetstappen van hun grote voorbeeld te volgen: mama Rachel - de ultieme moeder. De moeder van alle Joden. Haar leven was er een van ontberingen, maar ze steeg erbovenuit zoals een echte Joodse vrouw. Dank je wel Mamme Rochel, dat je al 3574 jaren lang voor ons in een eenzaam graf ligt om voor ons te pleiten bij G-ds troon. Moge we snel opnieuw worden verlost van onze vijanden met de komst van de uiteindelijke verlossing, zodat jouw kinderen hun moeder spoedig mogen ontmoeten!