Holocaustoverlevende

Kishon werd in 1924 in Boedapest geboren. Zijn welgestelde Joodse ouders gaven hem een toepasselijke Hongaarse naam, namelijk Ferenc Hoffmann. Hoewel hij uitblonk op school, werd zijn hoop afgebroken door de nazi-invasie in Hongarije. Eerst werd hij uitgesloten van alle verdere studies en toen de oorlog ten einde liep, werd hij naar verschillende concentratiekampen gedeporteerd.

Het was onder deze verschrikkelijke en stressvolle omstandigheden dat de jonge Ferenc Hoffmann het overleefde. Hij gebruikte vaak zijn vindingrijkheid om de nazi-bewakers ervan te weerhouden hem te doden. Zo daagde hij zijn ontvoerders eens uit voor een reeks schaakspellen. In een ander kamp kreeg hij het voor elkaar om zich als dood voor te doen, om zo deportatie en ongetwijfeld vergassing in het vernietigingskamp Sobibor te voorkomen. Op deze manier lukte het hem om te ontsnappen en naar Boedapest terug te keren. Hier nam hij een valse naam aan waarna hij door de Sovjets werd gearresteerd en naar een Russisch gevangenenkamp werd gestuurd.

Een nieuwe naam

Slechts een paar jaar na het einde van de oorlog, toen hij al korte satirestukken in het Hongaars aan het schrijven was voor zijn landgenoten, kwam hij naar eigen zeggen min of meer “het goede nieuws tegen” dat er een onafhankelijke Joodse staat was opgericht. Hij zette meteen koers naar Israël. Toen de boot in Haifa landde en hij de Israëlische klerk vertelde dat zijn naam Ferenc was, hield de klerk vol dat Ferenc geen echte naam was en gaf hem de naam Efraïm. Hij zocht even naar een achternaam en zei tegen de nieuwe Efraïm dat het Kishon moest zijn, naar de rivier in de vallei net onder de berg Karmel.

Maar het hebben van een solide Israëlische naam stelt iemand niet direct in staat om op magische wijze opeens Hebreeuws te spreken. Vastbesloten om koste wat kost satire te blijven schrijven, besteedde Kishon twee jaar lang elk vrij moment van zijn dag aan het minutieus overschrijven van woorden in het Hebreeuwse woordenboek. Binnen slechts twee jaar had hij de taal meer dan onder de knie en veroverde hij zelfs een prestigieuze column in een van Israëls populairste dagbladen.

Successen

Door woordspelingen, woorden en uitdrukkingen uit te vinden, werd Kishons beheersing van de Hebreeuwse taal legendarisch. In de pijnlijke jaren vijftig, waarin extreme armoede heerste onder de verwoeste bevolking van Holocaustoverlevenden en Joodse vluchtelingen uit Arabische landen, was Kishon grandioos in het aan het lachen maken van mensen om de absurditeit van de smeltkroes van de nieuwe staat Israël. Zijn grootste succes was het schrijven van het script voor de iconische Israëlische film ‘Sallah Shabati’, een komedie over een Iraakse Jood die naar Israël emigreert en zijn energie steekt in plannen om snel rijk te worden, terwijl hij worstelt met systematische vreemdelingenhaat en culturele aanpassing. Zonder ervaring met schrijven voor film ontving Kishon verbazingwekkend genoeg de Golden Globe, opende en sloot hij het Filmfestival van Berlijn en werd zijn film zelfs genomineerd voor een Academy Award.

Als je de monumentale satirewerken die hij achterliet leest (die overigens in tientallen talen zijn vertaald), is het moeilijk te geloven dat de schrijnende ervaringen van Efraïm Kishon zijn levensvreugde en gevoel voor humor niet onderdrukten. De laatste jaren van zijn leven bracht hij in Europa door en zelfs dat gebeurde ironisch, toen hij onnavolgbaar opmerkte: “Het geeft me veel voldoening om de kleinkinderen van mijn beulen in de rij te zien staan om mijn boeken te kopen”.