Tekens van geloof • Sjofar

Het Jodendom kent veel symbolen en rituelen. Allerlei voorwerpen hebben een betekenis. Ze drukken iets uit van het geloof van Israël in de Eeuwige. In deze reeks bekijken we een aantal van deze tekens van geloof.

Geschal

Iedereen kent de sjofar, de ramshoorn. In klein of groot formaat wordt erop geblazen tijdens de diensten van Rosj Hasjana (het Joodse nieuwjaar), op Jom Kippoer (Grote Verzoendag), en in de ochtenddiensten in de maand elloel (voorafgaand aan Rosj Hasjana). De oorspronkelijke Bijbelse naam van Rosj Hasjana is er zelfs een verwijzing naar: de “dag van het geschal” (Leviticus 23:24). Het is het schallen van de hoorns (NBV21), de bazuin (HSV). In de Bijbelse tijd kondigde de sjofar ook de sabbat, de nieuwe maan, de feesten en het jubeljaar aan.

Oproep

De vertaling bazuin wekt eigenlijk een verkeerde associatie. Dan denk je aan een blaasinstrument van koper of een ander metaal. Maar de sjofar is een hoorn van een dier. Zilveren trompetten werden trouwens wel gebruikt in de tempeldienst. Al vóór Leviticus 23 wordt de sjofar genoemd, en wel bij de openbaring op de Sinai (Exodus 19: 16 en 19). De verschijning van God op de Sinai wordt aangekondigd door een steeds luider schallen van de sjofar. De sjofar werd in de Bijbel en ook in latere tijd gebruikt als alarminstrument. Het doordringende geluid riep op tot de strijd, of klonk als er een noodsituatie was. De Talmoed spreekt bijvoorbeeld over het blazen op de sjofar bij langdurige droogte, als een oproep om te vasten en te bidden.

Koosjere hoorn

In de liturgie van Rosj Hasjana heeft het geluid van de sjofar drie functies: het proclameert Gods koningschap, het roept de mens op tot inkeer, en het is een roep om Gods ontferming. Er klinkt een combinatie van drie klanken: een langgerekte toon, drie klagende tonen, en negen staccato tonen.

De sjofar wordt vervaardigd van de hoorn van een koosjer dier. Meestal wordt de hoorn van een ram gebruikt. Die herinnert aan de ram bij de binding van Isaak (Genesis 22). Deze geschiedenis wordt ook gelezen op Rosj Hasjana. De Jemenitische Joden gebruiken traditioneel de lange, gekrulde hoorn van een bepaalde Afrikaanse antilope, hoewel de geleerden van de Talmoed in het algemeen de voorkeur gaven aan de hoorn van een geit. Een koehoorn komt niet in aanmerking, omdat die de associatie oproept met het gouden kalf.