Nadat Jakob zijn hoofd op de rotsen had gelegd en zijn beroemde droom had van de engelen die opstegen en afdaalden, zegt Genesis 28: "En hij nam de rots die hij onder zijn hoofd had gelegd en hij richtte die op als een matsewa (gedenksteen)”. Waarom nemen mensen meestal een steen voor graven en monumenten?

Bijbels gebruik

Het is een oeroud gebruik om boven het graf van een overledene een gedenksteen te plaatsen. Dat onze derde aartsvader Jakob een gedenksteen op het graf van zijn vrouw Rachel plaatste, staat geschreven in Genesis 35: ‘Zo stierf Rachel en werd begraven aan de weg naar Efrat, dat is Bethlehem. En Jakob zette op haar graf een opgerichte steen’. Ook in andere Bijbelboeken staat dit gebruik beschreven.

Een gedenksteen heet in het Hebreeuws een ‘matsewa‘. Het woord matsewa betekent letterlijk ‘iets dat is opgericht’. De steen ‘richt zich op’ boven het graf en geeft de plaats aan waar een bepaalde overledene begraven ligt. De nabestaanden worden door de matsewa in staat gesteld om het graf te herkennen, te bezoeken en aldaar te bidden voor de levenden in de verdienste van de overledene.

Bezoek van een graf

Bij het bezoek aan een graf is het een Joods gebruik om de hand op de matsewa te leggen en zegt men het vers uit Jesaja 58: ‘En de Eeuwige zal u voortdurend leiden, u in dorre streken verzadigen en uw gebeente krachtig maken; dan zult u zijn als een besproeid hof en als een bron, waarvan de wateren niet teleurstellen, rust in vrede totdat de trooster, de vredesberichter, zal komen’.

Bij het verlaten van het graf legt men een steentje op de matsewa ter ere van de dode als teken dat men zijn of haar graf bezocht heeft. Anderen zien hierin een symboliek van blijvende herinnering. Door het toevoegen van een steentje bouwt men de gedenksteen verder op als herinnering aan de daar begraven persoon.

Waarom steen?

Terug naar de openingsvraag: waarom gebruiken we steen voor grafzerken en monumenten? Om dit beter te begrijpen maken we eerst een kort filosofisch uitstapje. We verdelen de natuur doorgaans in vier niveaus. Het laagste staat de dode materie, waarvan steen een duidelijk voorbeeld is. Daarna komt de flora, de plantenwereld. Nog hoger staat de fauna, de dierenwereld. De bekroning van de schepping vormt de mens. Als wij beide uitersten vergelijken, lijkt het verschil tussen mens en steen onoverbrugbaar. De mens heeft intelligentie en spraak, de steen is dood.

Aan de andere kant staat van de mens geschreven in Genesis 3: "Uit stof zijt gij genomen en tot stof zult gij wederkeren". De mens is vergankelijk, maar een steen blijft zeer lang of eeuwig bestaan. Over de stenen wordt heengelopen zonder dat we hen veel aandacht schenken. Niettemin bestaan ze eeuwig.

Toch zijn mens en steen in veel opzichten vergelijkbaar. Wanneer mensen hun (religieuze) potentieel bereiken, kunnen ze blijvende effecten hebben, soms zelfs voor duizenden jaren. We lezen nog dagelijks over deze persoonlijkheden met eeuwigheidswaarde. Ze staan ‘in steen gebeiteld’, omdat ze alle komende generaties iets te vertellen hebben.

Net zoals alles in deze wereld kunnen dingen ten goede en ten slechte gebruikt worden. Wat voor een steen geldt, geldt natuurlijk ook voor ieder mens. Wanneer hij of zij zijn of haar G’dgegeven talenten misbruikt, is hij of zij niet goed bezig. Maar wanneer hij of zij zijn of haar G‘ddelijk potentieel ten goede gebruikt, kan de mens G’d nabij worden en voor eeuwig interessant blijven.

Persoonlijke openbaring

Nog even terug naar de gedenksteen die Jakob op de Tempelberg oprichtte. Volgens rabbi Mosje, zoon van rabbi Nachman, richtte Jakob deze steen niet op de Tempelberg op, maar verderop in de stad Bethel. Waarom droeg Jakob deze steen zo ver weg met zich mee?

Sommigen zien in deze steen een vorm van bevestiging van de inspiratie die men bij een G’dspraak deelachtig wordt. Symbolisch droeg Jakob deze inspiratie van Boven verder, naar een andere plaats. Dit is een belangrijke les tot op de dag van vandaag.

Wanneer wij op een bepaald moment geïnspireerd raken vanuit de Hemel, is het de bedoeling dat dit geen eenmalige gebeurtenis is en dat wij die niet voor onszelf houden. We moeten deze Hemelse ingevingen met ons meedragen, overal waar wij gaan. Houd die G’ddelijke energie vast, veranker die in je persoonlijkheid, zo vast als een steen, neem die overal mee en deel die met iedereen. Iets om over na te denken…