Het Joodse nieuwe jaar begint met de maand Tisjrie. De eerste en tweede dag van deze maand staan bekend als ‘Rosh HaShana’. Dit jaar is dit van zonsondergang 6 september tot zonsondergang op 8 september. Op Rosh HaShana beoordeelt G-d het gedrag van iedereen op de wereld en bepaalt Hij hun lot voor het komende jaar. We blazen de sjofar en verklaren dat G-d onze Koning is en dat wij Zijn toegewijde onderdanen zijn. Rosh HaShana is een tijd van oordeel getemperd door G-ds grote liefde voor ons.

Voorbereiden op Rosh HaShana

De hele maand Eloel, de laatste maand van het jaar, zijn wij bezig met speciale gebeden, berouw en inkeer. Een ander belangrijk onderdeel van onze voorbereiding op Rosh HaShana is om vergeving te vragen aan iedereen die we in dit jaar mogelijk onrecht hebben aangedaan. We willen het nieuwe jaar namelijk zoveel mogelijk met een schone lei beginnen, zonder dat iemand maar enige wrok tegen ons koestert. Maar evenzo moeten wij ook snel bereid zijn om anderen te vergeven die ons onrecht hebben aangedaan. De Joodse geleerden leggen uit dat G-d onze zonden naar Hem toe, zoals bijvoorbeeld het overslaan van onze verplichte gebeden of het niet precies houden aan de Sjabbat, zeker vergeeft. Hij vergeeft echter onze zonden naar onze medemens niet, totdat wij hen oprecht om vergeving vragen. Als de gekwetste partij deze niet wilt geven, zijn wij verplicht om tot driemaal toe te proberen, zelfs in het openbaar in het bijzijn van getuigen.

Annuleren van geloftes

Wie kinderen heeft zal ongetwijfeld wel eens bepaalde ‘dreigementen’ hebben uitgesproken om bijvoorbeeld geen snoep te geven aan een kind; om een poosje later toch nog toe te geven aan die grote lieve oogjes… of aan het vermoeiende oorverdovende gejengel. Op de ochtend voor Rosh HaShana hebben wij hier een speciale ceremonie voor dat ‘Hatarat Nedarim’ wordt genoemd- het annuleren van geloften.

In Joodse termen kan het zeggen van iets eenvoudigs als ‘ik geef jou geen snoepjes meer!’ door de Thora als een wettelijke gelofte worden beschouwd. Daarom annuleren we vóór Rosh HaShana alle geloften, of ze nu opzettelijk zijn gedaan of niet. Voor deze ceremonie vormen drie volwassen Joodse mannen een geïmproviseerd Beet Din (gerechtshof) voor wie wij dan -aan de hand van een voorgeschreven tekst- vragen om ontheven te worden van onze geloften. Deze ceremonie doen wij, net als veel andere ceremonies en gebeden, in het Aramees; de voertaal van het Joodse volk in de periode van de Tweede Tempel.

Dag van gebed

Letterlijk vertaald betekent Rosh HaShana ‘Hoofd van het Jaar’. Net zoals het hoofd het lichaam bestuurt, hebben onze daden op Rosh HaShana een enorme invloed op de rest van het jaar. In de gebeden tijdens Rosh HaShana lezen wij dat alle inwoners van de wereld aan G-d voorbijgaan als een kudde schapen. Vervolgens wordt in de hemelse rechtbank bepaald wie zal leven, en wie zal sterven, wie zal verarmen, en wie zal worden verrijkt; wie zal vallen en wie zal opstaan.

Het grootste gedeelte van deze dag brengen wij in de synagoge door in gebed. Dit is een tijd om G-d te vragen ons een jaar van vrede, voorspoed en zegen te schenken. Maar tegelijkertijd is het ook een vreugdevolle dag waarop we G-d tot Koning van het universum uitroepen. De Joodse mystici leren dat het voortbestaan van het universum afhangt van G-ds verlangen naar een wereld; een verlangen dat vernieuwd wordt wanneer we elk jaar op Rosh HaShana Zijn koningschap opnieuw erkennen.

Thora lezingen

Op beide ochtenden van Rosh HaShana lezen wij uit de Thora. Op de eerste dag lezen we over de geboorte van Izaak en de daaropvolgende verbanning van Hagar en Ismaël (Gen. 21:1–3). Deze lezing wordt passend gevolgd door een lezing uit de Profeten over de geboorte van de profeet Samuël (Sam. I 1:1–2:10). Beide lezingen bevatten het thema van gebeden voor kinderen die werden verhoord. De Joodse overlevering vertelt ons dat beide geboortes plaats vonden op Rosh HaShana.

Op de tweede ochtend lezen we over de Akeedat Jitschak, het binden van Izaak (Gen. 22:1–24). Wanneer wij op Rosh HaShana blazen op de sjofar (ramshoorn), herinnert het ons aan de ram die werd geofferd in plaats van Izaak en aan Abrahams toewijding aan G-d. De lezing uit de Profeten van deze dag spreekt over G-ds eeuwige liefde voor Zijn volk (Jeremia 31:1–19).

Blazen van de Sjofar

De eerste prioriteit op Rosh HaShana is dat wij de sjofar horen. Het klinken van de sjofar is op beide dagen het belangrijkste moment van de van de dag. De eerste dertig klanken van de sjofar worden geblazen na het lezen van de Thora tijdens de ochtenddiensten. Later klinken er nog eens zeventig; wat neerkomt op honderd klanken. Iemand die niet naar de synagoge kan komen kan de sjofar de rest van de dag nog altijd horen, of -als hij dat kan- kan hij het zelf blazen.

Het blazen van de sjofar bevat een reeks van drie soorten klanken: tekiah, een lange snikachtige stoot; sjevarim, een reeks van drie korte jammerklanken; en teroe’a, minstens negen doordringende korte klanken. Het blazen op de sjofar stelt onder andere het trompetgeschal voor dat wordt geblazen bij de kroning van een koning. Maar zijn klaaglijke kreet dient ook als een oproep tot bekering en inkeer.

Tasjlich (werpen)

Op de eerste middag van Rosh HaShana (Sabbat uitgezonderd) is het gebruikelijk om naar het water te gaan om daar een speciaal gebed uit te spreken en onze ‘zonden’ uit onze zakken te schudden. Natuurlijk neemt dit onze zonden niet letterlijk weg. De Joodse benadering is zelfonderzoek en toewijding aan verandering. Echter met dit gebruik roepen we symbolisch het vers uit Micha op: "Hij [G-d] zal al hun zonden in de diepten van de zee werpen" (Micha 7:19).

Feestmaaltijd

Tijdens de feestmaaltijden tijdens Rosh HaShana eten we ronde challah-broden, appels gedoopt in honing en andere gerechten die onze wensen voor een zoet jaar symboliseren. De maaltijd wordt op de eerste avond traditioneel begonnen met stukjes appel gedoopt in honing. Voordat we de appel eten zeggen we: "Moge het Uw wil zijn, G-d van onze voorouders, om voor ons een goed en zoet jaar te vernieuwen."

Er zijn veel traditionele gerechten die in verschillende Joodse gemeenschappen worden gegeten. Maar wat ze allemaal in gemeen hebben is dat elk van deze gerechten staat voor een wens voor het komende jaar. Zo eten we ook een granaatappel en zeggen daarbij dat “onze verdiensten veel zullen zijn zoals de [zaden van de] granaatappel”. Een interessant weetje is misschien dan ook dat het bewezen is dat een granaatappel gemiddeld 613 zaadjes heeft, net zoveel als de geboden in de Thora.

Andere namen

Ook al noemen wij deze feestdag ‘Rosh HaShana’, noemt de Thora het eigenlijk anders. De Thora verwijst naar deze dag als Jom Teroe’a, de dag van het blazen van de sjofar (Lev. 23:24). En zelfs in onze gebeden spreken wij niet over ‘Rosh HaShana’ maar over ‘Jom haZikaron (gedenkdag) en Jom haDin (dag des oordeels), omdat dit de dag is waarop G-d al Zijn schepselen herinnert en hun lot voor het komende jaar bepaalt. De naam ‘Rosh HaShana’ die wij vandaag gebruiken komt uit het gelijknamige Talmoedtraktaat dat gewijd is aan deze feestdag.

Als we het over zowel Rosh HaShana en Jom Kippoer samen hebben, spreken we over de Janiem Nora’iem: dagen van ontzag, of de Hoge Feestdagen. Jom Kippoer (Grote Verzoendag) vindt tien dagen na Rosh HaShana plaats.

Meer hoofden van het jaar

Hoewel dit de meest bekende Rosh HaShana is, zijn er eigenlijk vier hoofden van het jaar:

1. Eerste van Nisan: Dit is de maand waarover Mozes in Egypte werd opgedragen: “Deze maand zal door jullie worden beschouwd als de eerste van de maanden; het is voor jullie de eerste van de maanden van het jaar” (Ex. 12:2). Historisch gezien was dit de maand van de uittocht uit Egypte, het begin van de Joodse nationale geschiedenis.
2. Eerste van Eloel: Eloel wordt beschouwd als de ‘eerste’ van de maanden met betrekking tot ‘Maasrot’, de tienden. Dit zijn de voorgeschreven donaties van een tiende van een bepaalde opbrengst.
3. Het derde hoofd is de eerste van Tisjrie, waar dit artikel over gaat.
4. De 15e van de maand Sjevat: het nieuwe jaar voor bomen.

Een zoet jaar!

Waarom vragen we om zowel een goed als zoet jaar? Omvat het woord ‘goed’ niet automatisch ook ‘zoet?’ Het Jodendom leert dat alles voor het goede gebeurt. Het maakt allemaal deel uit van G-ds wil. Zelfs dingen die in onze ogen slecht lijken, zijn eigenlijk goed. Daarom vragen wij dus dat naast een goed jaar, het ook een jaar van openlijk goed moge zijn. Dat wij dit goed meteen als zoet zullen ervaren.

Moge we allemaal ingeschreven worden in het boek des levens, en dat het volgende jaar een goed en heel erg zoet jaar zal zijn voor de hele wereld.

(dit artikel is geschreven voordat Rosh HaShana begon, red.)