Verkocht

De Toratekst is duidelijk: “Dit zijn de afstammelingen van Jakob. Jozef, zeventien jaar oud, hoedde gewoonlijk het kleinvee met zijn broers – hij was een jonge man – met de zonen van Bilha en met de zonen van Zilpa, de vrouwen van zijn vader. En Jozef bracht het kwade gerucht over hen aan hun vader over. Israël had Jozef meer lief dan al zijn andere zonen, want hij was voor hem een zoon van zijn ouderdom. Ook liet hij een veelkleurig gewaad voor hem maken. Toen zijn broers zagen dat hun vader hem meer liefhad dan al zijn broers, haatten zij hem en konden niet vriendelijk meer tot hem spreken” (Gen. 37:1-5).

Jozef vertelt zijn broers van zijn dromen: de ene waarin de graanschoven van de broers buigen voor de zijne, de andere waarin de zon, de maan en de sterren voor hem buigen. De broers krijgen nog meer hekel aan Jozef en als Jakob hem erop uit stuurt om naar de welstand van de elders weidende broers te informeren, besluiten ze hem te doden.

Op voorspraak van Ruben werpen ze hem echter in een droge put. Juda stelt voor hem aan een juist langskomende karavaan te verkopen. Jozefs veelkleurig gewaad dopen de broeders in het bloed van een geitenbokje en laten het door een gezant aan Jakob brengen. Deze veronderstelt dat Jozef door een dier verscheurd is. Hij is ontroostbaar. In Egypte wordt Jozef verkocht aan Potifar, de overste van de lijfwacht.

Waarom zo negatief?

Deze gebeurtenissen zijn heel ernstig. Je broer als slaaf verkopen gaat wel heel ver. Waarom vond de Tora het nodig deze denigrerende dingen te vertellen over de zonen van Jakob? Wat moeten we met al deze negatieve informatie? Bovendien is er een bekende uitspraak, die stelt ‘over de doden niets dan goeds’. Dit geldt vooral voor goede mensen en in principe waren de zonen van Jakob allemaal oprechte, eerlijke en G’dvrezende mensen.

Het enige antwoord kan zijn dat alle latere generaties – ook wij dus – hier iets uit kunnen leren. Jakob had het overigens beter getroffen dan zijn grootvader Abraham en zijn vader Izak. Alle kinderen van Jakob bleven in de Tora geloven, hetgeen niet gezegd kan worden van de kinderen van Abraham en Izak.

De Tora beschrijft zeer veel negatieve dingen. Er zijn ook positieve, respectvolle manieren om het gedrag van Jakobs zonen uit te leggen. Maar als dat het geval is, waarom zien we dan dat zij later berouw hadden, kastijding onder ogen zagen, in verlegenheid werden gebracht en gestraft werden? Toen zij voor Jozef als onderkoning van Egypte stonden, toonden zij dat zij de verkoop van Jozef al lang berouwden. Er zijn goede verklaringen voor hun daden en woorden. Toch werden er fouten gemaakt. De Tora neemt geen blad voor de mond en toont duidelijk wat er mis ging. Maar laat ook zien hoe het uiteindelijk allemaal weer goed komt.

Diepere lagen

De incidenten in de Tora zijn niet alleen maar verhalen. We mogen ze niet te oppervlakkig bekijken. Door ze te simplistisch op te vatten - zonder enige diepgang - komen ongelovigen ertoe de hele Tora te bespotten. De Tora is met opzet zo geschreven. Mensen die niet de moeite nemen om naar de waarheid te zoeken, zouden de Tora als ‘onzin’ kunnen verwerpen. Men kan het vergelijken met een gouden bol bedekt met tin. Wie goed kijkt, merkt de gaatjes in het tin op en ziet daaronder het goud glanzen. Degenen die niet goed opletten zullen de bol verwerpen als waardeloos tin. Zij beseffen niet dat het massief goud is!

De episode van de verkoop van Jozef is niet denigrerend bedoeld. We moeten het op de meest positieve manier begrijpen, al was het alleen voor de eer van onze voorvaderen. We hebben nogal eens de neiging om onmiddellijk van het ergste uit te gaan. We zien dingen, horen dingen, melden dingen, geven ze door en oordelen zonder het voordeel van de twijfel te geven. Negatieve informatie wordt voortdurend gedeeld. Nieuws gaat alleen maar over schandalen. Mensen worden al te makkelijk veroordeeld en schuldig bevonden zonder enige kans om zichzelf te verdedigen. Als we onze voorvaderen veroordelen, missen we de belangrijke boodschappen van de Tora.

Lessen voor de toekomst

Jozef heeft inderdaad ongunstige dingen over zijn broers aan vader Jakob gerapporteerd. Maar hij bedoelde het alleen voor hun bestwil. Voor het gevoel van Jozef moesten zij hun gedrag op enkele kleine puntjes verbeteren. Hij wilde alleen maar dat iedereen ongeschonden door zonden voor G’d kon staan. Maar Jozef was niet in de positie hen dit allemaal zelf te vertellen en hen te berispen. Hij was een van de jongsten en ze konden niet goed met elkaar opschieten.

Jakob, van zijn kant, vatte de woorden van Jozef niet zo op. Daardoor ontstond er schade in de relatie tussen Jakob en zijn andere zoons, de latere stamvaders. Juist omdat Jozef zo een hoog niveau van religiositeit had, namen zij Jozef zijn kwaadsprekerij ernstig kwalijk. Zij beschouwden zijn ‘laster’ als de ultieme, onvergeeflijke misdaad, die de doodstraf waard was.

Zijn broers waren bang dat Jakob hen uit de Joodse familie zou gooien, evenals dat in de vorige generaties met Ismaël en Ezau gebeurd was. Dat zou hun geestelijke dood betekenen en dat wilden zij koste wat het kost voorkomen. In hun ogen was deze broederlijke twist een zaak van leven en dood. Stel dat vader Jakob de woorden van Jozef te zwaar had opgenomen, dan had hij de overige broers uit de voorvaderlijke traditie gezet. Dit zou inderdaad een soort spirituele dood betekenen.

Juda kreeg de eer om Jozef te redden. Door voor te stellen dat Jozef verkocht zou worden, redde Juda feitelijk zijn leven. Maar tegelijkertijd werd Juda verantwoordelijk gehouden voor de verdwijning van Jozef en het verdriet van Jakob. De broers beweerden later dat, als Juda als leider van de broers Jozef naar huis had bevolen, ze allemaal zouden hebben geluisterd. Juda's fout was dat hij Jozefs goedbedoelde kwaadsprekerij niet kon vergeven.

Lessen

De les voor de toekomst moge duidelijk zijn. En dit is de bedoeling van de Tora met de beschrijving van deze treurige episode: de broers communiceerden niet met elkaar en zeker niet met Jozef. Door te weigeren echt alles met elkaar te bespreken ontstaan enorme misverstanden. De vijandigheid en ellende stapelen zich op.

Waarom ik dit alles breng?

Ik was de laatste tijd erg verontrust over de vorm die de verbale burgeroorlog in Nederland, die wij het openbaar debat noemen, aanneemt. Ik moet naar aanleiding van de episode van Jozef en de broers mijn mening enigszins bijstellen. Wellicht is het uiteindelijk toch goed dat wij elkaar af en toe de maat nemen zolang we het maar goed bedoelen, wij elkaar ook zo beoordelen en de kanalen open blijven. Blijf op elkaars eergevoel letten! Niet alles hoeft in de media. G’d zal ons bijstaan!